Παρταλά Δέσποινα (1), Μαντέλου Φωτεινή (2), Νταντινάκη Γεωργία (3), Γιαλιτάκη Αγγελική (4), Καραγκούνη Χριστίνα (5), Παναγιωτοπούλου Λαμπρινή (6), Πατσογιάννη Ουρανία (7), Ψαρού Μαρία (8)

Εκπαιδευτικός ΠΕ60, MEd, 14ο Νηπιαγωγείο Χανίων (1), Εκπαιδευτικός ΠΕ60, MΑ, 14ο Νηπιαγωγείο Χανίων (2), Εκπαιδευτικός ΠΕ60, 1ο Νηπιαγωγείο Κουνουπιδιανών (3), Εκπαιδευτικός ΠΕ60, 5ο Νηπιαγωγείο Κουνουπιδιανών (4), Εκπαιδευτικός ΠΕ60, 1ο Νηπιαγωγείο Κουνουπιδιανών (5), Εκπαιδευτικός ΠΕ60, Νηπιαγωγείο Χωραφακίων (6), Εκπαιδευτικός ΠΕ60, 4ο Νηπιαγωγείο Κουνουπιδιανών (7), Εκπαιδευτικός ΠΕ60, 4ο Νηπιαγωγείο Κουνουπιδιανών (8)

despartala@gmail.com (1), fmadelou@hotmail.com (2), gntantinaki@gmail.com (3), gialitakil@gmail.com (4), xristinakaragounitpe@gmail.com (5), lamprinipana@gmail.com (6), raniapatso@gmail.com (7), mpsarou42@gmail.com (8)

Περίληψη

Το συγκεκριμένο έργο σχεδιάστηκε από ένα δίκτυο 13 νηπιαγωγείων που βρίσκονται στα Χανιά, τα οποία αποτελούν τόπο καταγωγής του μεγάλου μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, με αφορμή τα 100 χρόνια που συμπληρώνονται το 2025 από τη γέννηση του. Η δράση δεν περιορίζεται απλώς σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες αλλά αποτελεί ένα ξεχωριστό έργο γύρω από τη ζωή και τη μουσική του Θεοδωράκη και ένα ζωντανό παράδειγμα του πώς η συνεργασία, η δημιουργικότητα και η μουσική μπόρεσαν να εμπνεύσουν και να ενώσουν μια ολόκληρη εκπαιδευτική κοινότητα.

Υλοποιήθηκε ως συνεργατικό eTwinning πρόγραμμα, στο οποίο συμμετέχουν 45 εκπαιδευτικοί και 380 μαθητές/τριες από το 1ο, 3ο, 4ο και 5ο Νηπιαγωγείο Κουνουπιδιανών, το 2ο Νηπιαγωγείο Αρωνίου, το Νηπιαγωγείο Αγίων Σαράντα, το 2ο, 5ο, 14ο, 19ο και 27ο Νηπιαγωγείο Χανίων, το Νηπιαγωγείο Χωραφακιών και το 2ο Νηπιαγωγείο Περιβολίων. Ο συντονισμός του προγράμματος έγινε από το 14ο Νηπιαγωγείο Χανίων, το οποίο, εντός των υποχρεώσεων του ως πιστοποιημένο eTwinning School, έχει δεσμευτεί στην προώθηση της συνεργασίας μέσω της χρήσης ψηφιακών εργαλείων και πλατφορμών για τη δημιουργία εκπαιδευτικών έργων.

Λέξεις κλειδιά: Δίκτυα Συνεργασίας, Εκπαιδευτική Καινοτομία, Ψηφιακή Δικτύωση, Εκπαιδευτικό Υλικό, eTwinning Schools

Εισαγωγή

Το eTwinning αναγνωρίζεται ως μια επιτυχημένη ευρωπαϊκή καινοτομία, η οποία αξιοποιεί τις τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας για να συμβάλλει στον εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης (Αραμπατζής, 2020). Θεωρείται ένα από τα πιο βιώσιμα και διαδεδομένα εκπαιδευτικά δίκτυα στην Ευρώπη, και αναγνωρίζεται από τους ειδικούς ως ένα καθιερωμένο δίκτυο εκπαιδευτικών με σταθερή οργανωτική δομή, καθώς και σαφή σχέδια βιωσιμότητας και επέκτασιμότητας (Kampylis, Bocconi & Punie, 2012).

Το εθνικό έργο «Οι μικροί χαρταετοί συναντούν τον μεγάλο Μίκη» είναι μια συνεργατική πρωτοβουλία που υλοποιήθηκε από 13 νηπιαγωγεία του νομού Χανίων. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 45 εκπαιδευτικοί και 380 μαθητές, οι οποίοι, μέσα από τη μελέτη της βιογραφίας

του Μίκη Θεοδωράκη, δημιούργησαν εικαστικά έργα και προετοίμασαν μια μουσικοθεατρική παράσταση προς τιμήν του σπουδαίου μουσικοσυνθέτη. Ο συντονισμός του έργου έγινε από το 14^ο Νηπιαγωγείο Χανίων στο πλαίσιο των υποχρεώσεων του ως πιστοποιημένο eTwinning School, που ως τέτοιο μοιράζεται μία «θετική εκπαιδευτική κουλτούρα και κοινή αίσθηση του τι είναι ουσιώδες» ( Peterson and Deal, 2016), ενσωματώνει τις αξίες και του eTwinning στις πολιτικές, την πρακτική και την επαγγελματική ανάπτυξη του σχολείου και έχει δεσμευτεί στην προώθηση της συνεργασίας μέσω της χρήσης ψηφιακών εργαλείων και πλατφορμών για τη δημιουργία εκπαιδευτικών έργων. Στο πλαίσιο αυτής της δέσμευσης, η δράση:

Χρησιμοποιεί την πλατφόρμα eTwinning για τη διαχείριση και την οργάνωση του έργου.
Προσφέρει επιμόρφωση στους εκπαιδευτικούς για την αποτελεσματική χρήση της πλατφόρμας και άλλων ψηφιακών εργαλείων.
Ενθαρρύνει τη διαδικτυακή συνεργασία μεταξύ των σχολείων, επιτρέποντας την ανταλλαγή γνώσεων και ιδεών.
Ενσωματώνει δραστηριότητες που προάγουν την κριτική σκέψη, τη δημιουργικότητα, και την επίλυση προβλημάτων.
Χρησιμοποιεί διαθεματικές προσεγγίσεις, συνδυάζοντας τη μουσική, την τέχνη, και την τεχνολογία.
Προσφέρει ευκαιρίες στους μαθητές να αναπτύξουν ψηφιακές δεξιότητες μέσω της δημιουργίας και της ανάρτησης περιεχομένου σε διάφορες πλατφόρμες.

Το παρόν άρθρο αναδεικνύει μια πρωτοποριακή στρατηγική δικτύωσης και συντονισμού των συμμετεχόντων, καθώς και τη βιωσιμότητα του δικτύου μέσω της δημιουργίας και διάδοσης εκπαιδευτικού υλικού προς όφελος της ευρύτερης εκπαιδευτικής κοινότητας.

Σκοπός και Στόχοι

Η δράση έχει ως βασικό στόχο την εξοικείωση των μαθητών με τον Μίκη Θεοδωράκη και την καλλιέργεια δεξιοτήτων συνεργασίας. Υλοποιείται με βιωματικό τρόπο, ενθαρρύνοντας την ενεργή συμμετοχή και την αυτενέργεια των μαθητών, στους οποίους προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για μάθηση, δημιουργία και ανάπτυξη δεξιοτήτων ζωής. Συγκεκριμένα, επιδιώκει:

Αναγνώριση και Εκτίμηση Πολιτιστικής Κληρονομιάς:

Ανάπτυξη σεβασμού και εκτίμησης για την πολιτιστική κληρονομιά και τη μουσική παράδοση της Ελλάδας.
Καλλιέργεια ενδιαφέροντος και θαυμασμού για το έργο του Μίκη Θεοδωράκη.
Μελέτη της βιογραφίας και του έργου του
Κατανόηση της μουσικής του κληρονομιάς
Εξοικείωση με διαχρονικά τραγούδια και μελωδίες

Ανάπτυξη συνεργατικών δεξιοτήτων:

Αλληλεπίδραση και επικοινωνία με συμμαθητές
Ανάπτυξη θετικών στάσεων προς τη συνεργασία με συνομήλικους από άλλα σχολεία.
Συνεργασία για την υλοποίηση ομαδικών δραστηριοτήτων
Ενίσχυση της ομαδικότητας και του σεβασμού προς την άποψη του άλλου

Ενίσχυση δεξιοτήτων:

Ενίσχυση της αυτοπεποίθησης μέσω της συμμετοχής σε δημιουργικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες.
Καλλιτεχνική έκφραση (ζωγραφική, μουσική
Ψηφιακή τεχνολογία (χρήση συνεργατικών εργαλείων eTwinning και πλατφορμών
Επικοινωνία και παρουσίασηΤο ενδιαφέρον για τους εκπαιδευτικούς εστιάστηκε στο
- να αναπτυχθεί συνεργατική αλληλεπίδραση με συλλογικό πνεύμα, σε κλίμα αποδοχής, εμπιστοσύνης, αλληλοκατανόησης, αλληλεγγύης, αλληλοϋποστήριξης, μοιράσματος, ανταλλαγής ιδεών/εμπειριών και ουσιαστικής επικοινωνίας.
- να υλοποιηθούν δράσεις που διαμορφώνουν υψηλές και ρεαλιστικές προσδοκίες και θα προκαλέσουν το ενδιαφέρον των παιδιών για μάθηση, θα προάγουν τη γνώση τους, θα καλλιεργήσουν δεξιότητες, θα αναπτύξουν στάσεις ζωής και οι οποίες θα παρέχουν κίνητρα προς όλους τους εμπλεκόμενους στην εκπαιδευτική διαδικασία
- να ληφθούν υπόψη οι δεξιότητες και τα ενδιαφέροντα των συναδέλφων, των μαθητών/τριών και να αξιοποιηθεί η δημιουργικότητα τους.
- να συνδιαμορφωθούν προτάσεις, να παρθούν αποφάσεις, να συζητηθούν λύσεις, να προγραμματιστούν συντονισμένες και από κοινού ενέργειες/δράσεις με ευελιξία και διαλλακτικότητα.
Μεθοδολογία

Αρχικά οι εκπαιδευτικοί των συνεργαζόμενων σχολείων του δικτύου πραγματοποίησαν δια ζώσης συνάντηση όπου καθορίστηκαν από κοινού οι πτυχές του προγράμματος, το χρονοδιάγραμμα και τα τελικά παραγόμενα προϊόντα. Για την καταγραφή των προσδοκιών και των εντυπώσεων εκπαιδευτικών και μαθητών για τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα επιλέχθηκε ως εργαλείο το ανώνυμο ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο τόσο στην αρχή όσο και στο τέλος της δράσης.

Επόμενο βήμα ήταν να γίνει η κατανομή των αρμοδιοτήτων και των ευθυνών. Μέσα από ένα συνεργατικό έγγραφο οι εκπαιδευτικοί αναλάμβαναν δραστηριότητες που ήταν απαραίτητες για την οργάνωση, την εξέλιξη και τη διάχυση του έργου. Η επικοινωνία των μελών του δικτύου γινόταν μέσω email και του forum του TwinSpace, ενώ για αμεσότερη επικοινωνία δημιουργήθηκε κλειστή ομάδα σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Πραγματοποιήθηκαν, επίσης, διαδικτυακές συναντήσεις μέσω της πλατφόρμα του TwinSpace και της Webex, όπου οι εκπαιδευτικοί συνδιαλέχθηκαν, σχεδίασαν την πορεία του έργου και αντιμετώπισαν τυχόν δυσκολίες.

Κατά τη διάρκεια του προγράμματος πραγματοποιήθηκε και δεύτερη δια ζώσης συνάντηση προκειμένου να οργανωθεί αυτή τη φορά η παρουσίαση του προγράμματος και η μουσικοθεατρική παράσταση για την τελετή λήξης. Λόγω του μεγάλου αριθμού των συνεργαζόμενων νηπιαγωγείων, κρίθηκε απαραίτητο να δημιουργηθούν πέντε μικρότερες ομάδες με αποστολή να αναλάβει η κάθε μία την προετοιμασία, μουσικά και θεατρικά, ενός παιδικού τραγουδιού του Μίκη Θεοδωράκη. Όλες οι ομάδες μαζί θα ένωναν τις φωνές τους σε ένα κοινό τραγούδι, την “Ειρήνη”. Η κατανομή των τραγουδιών στις ομάδες έγινε με τη βοήθεια ψηφιακού εργαλείου τυχαίας επιλογής κατά τη διάρκεια διαδικτυακής συνάντησης.

Για την εκμάθηση των τραγουδιών τους οι ομάδες των νηπιαγωγείων πραγματοποίησαν δύο πρόβες με τον Διευθυντή της Παιδικής και Εφηβικής Χορωδίας του Δήμου Χανίων, κ. Νικόλαο Περάκη. Οι πρόβες πραγματοποιήθηκαν σε μέρα που τα σχολεία ήταν κλειστά και για αυτό ήταν απαραίτητος ο σωστός προγραμματισμός και η έγκαιρη ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων μελών. Πολύτιμη και απαραίτητη στο σημείο αυτό ήταν η συνεργασία με τους γονείς. Η υποστήριξη της δράσης από τους γονείς ήταν καθοριστικός παράγοντας για την επιτυχία της προετοιμασίας της παράστασης. Παράλληλα με τις μουσικές πρόβες το κάθε νηπιαγωγείο δούλευε στο σχολείο του τη θεατρική απόδοση του τραγουδιού του υπό την καθοδήγηση της κ. Ραμουτσάκη Μαρίας, Προϊσταμένης του 2ου Νηπιαγωγείου Αρωνίου.

Τελικό στάδιο της προετοιμασίας ήταν όλες οι ομάδες μαζί να πραγματοποιήσουν μία γενική πρόβα στον χώρο της εκδήλωσης, προκειμένου να εξασφαλιστεί μουσική και θεατρική αρμονία επί σκηνής.

Οι δράσεις του προγράμματος

Δημιουργία λογότυπου: Η πρώτη κοινή δράση ανάμεσα στα νηπιαγωγεία ήταν η δημιουργία ενός συνεργατικού λογότυπου ( https://tinyurl.com/2yfsh43e) που θα αναδείκνυε την ταυτότητα και την συλλογικότητα του έργου μας. Η σύνθεση του ενώνει σε ένα ενιαίο έργο τους χαρταετούς που φιλοτέχνησε κάθε νηπιαγωγείο ξεχωριστά, αντικατοπτρίζοντας τη μοναδικότητα και τη συμβολή κάθε σχολείου στο έργο.

Εικονογράφηση της βιογραφίας του Μίκη: Αξιοποιώντας το πρωτότυπο υλικό που μας παραχωρήθηκε από τον Παγκρήτιο Σύλλογο Φίλων Μίκη Θεοδωράκη και το οποίο βρίσκεται στην ιστοσελίδα του Συλλόγου https://mikisguide.gr/, δημιουργήθηκε παρουσίαση (https://tinyurl.com/bd2dy5t7) μέσα από την οποία τα παιδιά ταξίδεψαν στις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του Θεοδωράκη. Στη συνέχεια, η βιογραφία του αποτυπώθηκε με διάφορες εικαστικές τεχνικές από τα ίδια τα παιδιά, σύμφωνα με τις συγκεκριμένες σελίδες που είχε αναλάβει κάθε σχολείο, και δημιουργήθηκε συνεργατικό ebook (https://tinyurl.com/39p3bv6x) που συνοδεύεται από αφήγηση.

Δημιουργία καναλιού στο YouTube: Η τρίτη συνεργατική δράση των νηπιαγωγείων ήταν η δημιουργία δικού τους καναλιού στο YouTube (https://tinyurl.com/bdfzawn2 ). Κάθε σχολείο ανέλαβε να ζωγραφίσει ένα αγαπημένο κομμάτι του Μίκη Θεοδωράκη και δημιουργήθηκαν βίντεο κλιπ με τις ζωγραφιές των μαθητών, τα οποία ανέβηκαν στο κανάλι των Χαρταετών στο YouTube, παρουσιάζοντας τη δική τους καλλιτεχνική προσέγγιση της μουσικής του Θεοδωράκη.

Ψηφιακή γκαλερί: Ως επέκταση, αναρτήσαμε σε ψηφιακή πινακοθήκη (https://tinyurl.com/4av6z2sx) στην οποία μπορεί κάποιος να περιηγηθεί εικονικά τους πίνακες που καλλιτέχνησαν με πλήρη ελευθερία και χρησιμοποιώντας μεικτές τεχνικές οι μαθητές μας. Πίνακες που αποτυπώνουν εικαστικά τις επιρροές που δέχτηκαν κατά την προσέγγιση της ζωής και της μουσικής του Θεοδωράκη.

Τελική εκδήλωση: Τη Δευτέρα 17 Ιουνίου 2024 πραγματοποιήθηκε στο Πάρκο Ειρήνης και Φιλίας στα Χανιά εκδήλωση αφιερωμένη στον μεγάλο Μίκη Θεοδωράκη (https://tinyurl.com/2knkmt5p). Κορυφαία στιγμή της εκδήλωσης ήταν αναμφίβολα όταν οι φωνές των παιδιών ενώθηκαν με τη μοναδική φωνή του μεγάλου Μίκη και τραγούδησαν το τραγούδι «Ειρήνη», σκορπώντας συγκίνηση σε όλους τους παρευρισκόμενους (https://tinyurl.com/yc2mv3kj ) . Στον υπαίθριο χώρο της εκδήλωσης στήθηκε έκθεση με όλα τα εικαστικά έργα που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος. Εκτός από τον Παγκρήτιο Σύλλογο Φίλων Μίκη Θεοδωράκη, συνδιοργανωτές της εκδήλωσης ήταν η Περιφέρεια Κρήτης και ο Δήμος Χανίων.

Εικόνα 1: Στην λήξη της εκδήλωσης οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί τραγουδούν μαζί με τον Μίκη Θεοδωράκη το τραγούδι «Ειρήνη»

Αποτελέσματα – Συζήτηση

Το τολμηρό αυτό εγχείρημα άφησε στους μαθητές, στους εκπαιδευτικούς, στους γονείς και στους τοπικούς φορείς πολύ θετικές εντυπώσεις, όπως διαφάνηκε από τη διάχυση και τις κριτικές που έλαβε από τον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο, τόσο τοπικά όσο και ευρύτερα.

Αξιολογώντας τα αποτελέσματα των ερωτηματολογίων που δόθηκαν σε παιδιά και εκπαιδευτικούς μετά το πέρας του προγράμματος διαπιστώνεται ότι τα παιδιά συνεργάστηκαν ενεργά με περίσσια χαρά. Ήρθαν σε επαφή με αφηρημένες έννοιες, με πανανθρώπινες αξίες, με μεγάλες ιδέες. Αγάπησαν την μουσική του Μίκη, έμαθαν τα τραγούδια του και εμπνεύστηκαν από τα μηνύματά του για την Ειρήνη και την Δημοκρατία. Καλλιέργησαν κοινωνικές δεξιότητες, δεξιότητες χρήσης των Νέων Τεχνολογιών και αποτελεσματικής επικοινωνίας διαδικτυακά μέσω της συνεργασίας σε πλατφόρμες όπως το eΤwinning. Επιπλέον, ανέλαβαν πρωτοβουλίες, συνεργάστηκαν με θετική διάθεση και εκτός σχολικού προγράμματος κατά την διάρκεια της προετοιμασίας των δράσεων και της τελικής γιορτής με την συμμετοχή τους στην χορωδία.

Από την πλευρά τους οι εκπαιδευτικοί έμειναν ικανοποιημένοι από την συνολική έκβαση του προγράμματος το οποίο δηλώνουν ότι καλλιέργησε την δημιουργικότητα και την εποικοδομητική συνεργασία μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού, συγκίνησης και υπερηφάνειας. Οι εκπαιδευτικοί βίωσαν μέσα στην τάξη τον ενθουσιασμό, την ενεργή συμμετοχή, το ενδιαφέρον των μαθητών και των γονέων οι οποίοι ενεπλάκησαν ενεργά στην διερευνητική διαδικασία μαζί με τα παιδιά και ανταποκρίθηκαν θετικά σε ό,τι τους ζητήθηκε. Το κλίμα που διαμορφώθηκε στην σχολική κοινότητα ήταν δίχως αμφιβολία θετικό, καθώς υπήρχε αλληλεπίδραση όλων των εμπλεκομένων. Η συνεργασία του δικτύου νηπιαγωγείων από τα Χανιά αποτελεί μια επιτυχημένη πρακτική και θεωρούμε ότι μπορεί να αποτελέσει υπόδειγμα για την ευρύτερη εκπαιδευτική κοινότητα όσον αφορά στη σύμπραξη γύρω από θέμα κοινού ενδιαφέροντος.

Επιπρόσθετα με το εκπαιδευτικό υλικό που αναμένεται να ολοκληρωθεί πριν το επόμενο σχολικό έτος ώστε να αξιοποιηθεί από κάθε ενδιαφερόμενο, το πρόγραμμα «Οι μικροί χαρταετοί συναντούν τον μεγάλο Μίκη» έχει κατατεθεί ως καλή πρακτική στο ΙΕΠ, διαχύθηκε με κάθε πρόσφορο τρόπο ( δημοσιεύσεις, συνέδριο) στην ευρύτερη κοινότητα Etwinning και θα προταθεί ως θεματική ενότητα των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων στη θεματική ενότητα «Φροντίζω το Περιβάλλον» και πιο συγκεκριμένα στο τομέα «Παγκόσμια και τοπική Πολιτιστική κληρονομιά».

Ευχαριστίες

Θα θέλαμε να εκφράσουμε τις ειλικρινείς μας ευχαριστίες στον κ. Αγοραστάκη Γεώργιο, Πρόεδρο του Παγκρήτιου Συλλόγου Φίλων Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος πίστεψε από την πρώτη στιγμή στο τολμηρό μας αυτό εγχείρημα και υποστήριξε με κάθε τρόπο τη δράση μας. Τον ευχαριστούμε θερμά τόσο για το πρωτότυπο υλικό που μας παραχώρησε για να επεξεργαστούμε με τους μαθητές μας όσο και για την διαρκή υποστήριξη κατά την υλοποίηση του έργου μας, το οποίο έθεσε υπό την αιγίδα του Συλλόγου. Η συνεργασία μας θα συνεχιστεί και θα δημιουργηθεί επιπλέον ψηφιακό και έντυπο υλικό το οποίο από την επόμενη σχολική χρονιά θα διαμοιραστεί με σχολεία της Κρήτης, της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού μέσα από την επίσημη ιστοσελίδα του Συλλόγου.

Θερμές ευχαριστίες απευθύνουμε επίσης στον κ. Περάκη Νικόλαο, καταξιωμένο μουσικό και Διευθυντή της Παιδικής και Εφηβικής Χορωδίας του Δήμου Χανίων, γιατί αποδείχθηκε κρίσιμος παράγοντας για την επιτυχία του προγράμματος μας. Με απίστευτη αφοσίωση μετέτρεψε το πρόγραμμα μας σε μια ξεχωριστή εμπειρία για τους μαθητές και την κοινότητα μας γενικότερα και αφιέρωσε προσωπικό χρόνο και ενέργεια για να προετοιμάσει μουσικά τους μαθητές μας μέσα από πολυάριθμες πρόβες.

Τέλος, ευχαριστούμε θερμά τους υπόλοιπους συνδιοργανωτές της τελικής εκδήλωσης των Χαρταετών, την Περιφέρεια Κρήτης και τον Δήμο Χανίων, χωρίς τη συμβολή των οποίων δε θα ήταν εφικτή η υλοποίηση της, και φυσικά τις οικογένειες των μαθητών μας που διευκόλυναν με κάθε τρόπο το έργο μας.

Αναφορές

Αραμπατζής, Δ. Α. (2020). Διερεύνηση των επιδράσεων του eTwinning στη σχολική κοινότητα, με έμφαση στην αλλαγή του τρόπου διδασκαλίας των εκπαιδευτικών και στη βελτίωση των δεξιοτήτων των μαθητών και ειδικά των ψηφιακών (Master’s thesis).

Πεντέρη, Ε., Χλαπάνα, Ε., Μέλλιου, Κ., Φιλιππίδη, Α., & Μαρινάτου, Θ. (2021). Πρόγραμμα Σπουδών Προσχολικής ΕκπαίδευσηςΝηπιαγωγείου. Στο πλαίσιο της Πράξης «Αναβάθμιση των Προγραμμάτων Σπουδών και Δημιουργία Εκπαιδευτικού Υλικού Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης» » του ΙΕΠ με MIS 5035542.

Kampylis, P., Bocconi, S., & Punie, Y. (2012). Fostering innovative pedagogical practices through online networks: the case of eTwinning. In: J. Valtanen, E. Berki, M. Ruohonen

Deal, T. E., & Peterson, K. D. (2016). Shaping school culture. John Wiley & Sons.

eTwinning School Mission (2024). Τίτλος άρθρου. Ανακτήθηκε στις 25 Ιουλίου 2024 από τη διεύθυνση

https://school-education.ec.europa.eu/en/etwinning/labels/etwinning-school-label?prefLang=el