Μαθήτριες : Δανάη Αλεξίου danaialee@gmail.com , Ναταλία Αντώνη Antoni.natalia2009@gmail.com , Μαρίνα Βήκα marinavika0610@gmail.com , Στυλιανή Βλάχου – Αντώνη s.antonivlachou@gmail.com , Χριστίνα Γιώτη xristinayioti9@gmail.com , Αποστολία Γκαρτζονίκα apogartzonika@gmail.com , Λυδία Ζώνιου Lydiabatwoman@gmail.com , Δήμητρα Κωλέτσιου dkoletsiou@gmail.com
Συντονίστρια Eκπαιδευτικός Κοινωνικών Επιστημών : Αναστασία Κεφάλα nastasiak@hotmail.gr
Περίληψη
Η εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του μαθήματος της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής της Γ΄ τάξης του Γυμνασίου Κατσικά Ιωαννίνων και παρουσιάστηκε στο 1ο Πανελλήνιο Μαθητικό Συνέδριο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών «Ενεργός Πολιτειότητα. Πολίτης στο Σχολείο – Πολίτης του Κόσμου», που έγινε στα Ιωάννινα 5-7 Απριλίου 2024. Σκοπός της παρούσας εργασίας, είναι να αναδείξουμε πως ένα μεγάλο κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα , ο πόλεμος, συνδέεται με τα πολιτιστικά δικαιώματα των λαών και την πολιτιστική γενοκτονία. Με αφορμή , λοιπόν , τον πόλεμο επιχειρήσαμε να ερευνήσουμε επιστημονικά τι σημαίνει ο όρος «πολιτιστικά δικαιώματα», ποιες Διεθνείς Συμβάσεις τα κατοχυρώνουν , αλλά και πώς αυτά καταστρατηγούνται σε περίοδο πολέμου, οδηγώντας ολόκληρους λαούς σε αυτό που ονομάζεται «πολιτιστική γενοκτονία». Συμπερασματικά, κλείνουμε την εργασία μας με μία προτροπή, πιστεύοντας ότι ίσως έτσι μπορέσουμε να περάσουμε ένα αντιπολεμικό μήνυμα στους αναγνώστες.
Λέξεις κλειδιά : πόλεμος , πολιτιστικά δικαιώματα , πολιτιστική γενοκτονία
Εισαγωγή
«ΜΕ ΤΑ ΔΟΝΤΙΑ»
Με τα δόντια
θα υπερασπιστώ την κάθε στιγμή
από το χώμα της πατρίδας μου,
με τα δόντια μου.
Γη άλλη, πατρίδα μου δε δέχομαι,
ακόμα κι αν με κρέμαγαν από τις φλέβες,
μένω εδώ
όμηρος της αγάπης για τη μάντρα του σπιτιού μου …
… μένω εδώ
και υπερασπίζομαι
την κάθε σπιθαμή απ΄ το χώμα της πατρίδας μου,
με τα δόντια .
( Ταουφίκ Ζαγιάντ (1932-1994), Παλαιστίνιος ποιητής )
Θεωρητικό πλαίσιο
Πολιτιστικά Δικαιώματα – Ορισμός
Όταν μιλάμε για πολιτιστικά δικαιώματα στην ουσία αναφερόμαστε στην προστασία των πολιτιστικών αγαθών.
Σύμφωνα με το άρθρο 1 της Σύμβασης της Χάγης : “Με τον όρο πολιτιστικό αγαθό νοούνται τα κινητά ή ακίνητα αγαθά, είτε κοσμικού είτε θρησκευτικού χαρακτήρα και άσχετα από προέλευση ή κυριότητα, τα οποία είναι μεγάλης σημασίας για την πολιτιστική κληρονομιά ενός κράτους. Στα παραδείγματα περιλαμβάνονται κτίρια και άλλα μνημεία ιστορικής, καλλιτεχνικής ή αρχιτεκτονικής σημασίας, αρχαιολογικοί χώροι, έργα τέχνης, αρχαιότητες, χειρόγραφα, βιβλία και συλλογές όμοιων αντικειμένων και αρχεία. Ο όρος επίσης περικλείει κτίρια για διατήρηση ή έκθεση, και καταφύγια για προφύλαξη των κινητών πολιτιστικών αγαθών”.
Με βάση , λοιπόν τον παραπάνω ορισμό, γίνεται σαφές ότι οποιοδήποτε κινητό ή ακίνητο αγαθό είναι μεγάλης σημασίας για την πολιτιστική κληρονομιά ενός κράτους, αποτελεί για το κράτος, αυτό πολιτιστικό αγαθό.
Διεθνείς Συμβάσεις
Τα πολιτιστικά αγαθά κατοχυρώνονται και προστατεύονται από διεθνείς συνθήκες και συμβάσεις. Το έντονο διεθνές ενδιαφέρον για τα πολιτιστικά δικαιώματα, οφείλεται στην εκδήλωση της πεποίθησης ότι ο πλούτος αυτών των αγαθών δεν ανήκει μόνο στα έθνη καθ΄ αυτά, αλλά σε όλο τον κόσμο. Δηλαδή, τα πολιτιστικά αγαθά αποτελούν τμήμα της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, το πρώτο κανονιστικό κείμενο με διεθνή απήχηση, είναι η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων που εγκρίθηκε από τη γενική συνέλευση του Ο.Η.Ε. στις 10 Δεκεμβρίου 1948. Η διακήρυξη αυτή, αναφέρει ρητά μεταξύ άλλων το σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων και το δικαίωμα να απολαμβάνει κάθε άτομο ό,τι απορρέει από το πολιτισμικό του περιβάλλον: γλώσσα, θρησκεία, πολιτισμό.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1954 υπογράφηκε η Σύμβαση της Χάγης, για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης. Στη σύμβαση αυτή, γίνεται για πρώτη φορά χρήση του όρου ‘πολιτιστικά αγαθά’, εννοώντας τα μνημεία της τέχνης και της ιστορίας.
Το 1966 υπογράφηκε το Διεθνές Σύμφωνο για τα οικονομικά, κοινωνικά καιπολιτιστικά δικαιώματα, στο οποίο εξασφαλίζεται σε όλους το δικαίωμα στην πολιτιστική ζωή. Το δικαίωμα αυτό επιβάλλει στα κράτη που είναι συμβαλλόμενα μέρη στο Σύμφωνο, την υποχρέωση να σέβονται και να προστατεύουν την πολιτιστική κληρονομιά σε όλες τις μορφές, σε περιόδους πολέμου ή ειρήνης.
Το 1972 υπογράφηκε με μέριμνα της UNESCO η Συνθήκη για την προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, η οποία δεν παύει να ισχύει σε ένοπλη σύρραξη. Όλα τα κράτη πρέπει να προστατεύουν τα πολιτιστικά αγαθά που βρίσκονται στο έδαφός τους, αλλά και να μην προβούν σε σκόπιμες ενέργειες που θα μπορούσαν να καταστρέψουν πολιτιστικά μνημεία άλλων κρατών.
Για τη διευκόλυνση της αναγνώρισής τους, τα κράτη μπορούν να σημαίνουν πολιτιστικά αγαθά με το διακριτικό έμβλημα των πολιτιστικών αγαθών, όπως αυτό ορίστηκε από τη Συνθήκη της Χάγης το 1952.
Το έμβλημα περιλαμβάνει μια ασπίδα , με τη μύτη προς τα κάτω, μπλε και άσπρου χρώματος χιαστί.
Στη διάρκεια εμπόλεμης σύρραξης, η δύναμη κατοχής απαγορεύεται να καταστρέψει ή να προκαλέσει ζημιά σε πολιτιστικά αγαθά.
Οποιαδήποτε καταστροφή πολιτιστικών αγαθών σε κατεχόμενη περιοχή που δεν δικαιολογείται από στρατιωτική ανάγκη, αποτελεί έγκλημα πολέμου.
Εικόνα 1 : το έμβλημα των πολιτιστικών αγαθών
Πολιτιστική Γενοκτονία
Ο όρος «πολιτιστική γενοκτονία» δημιουργήθηκε μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου από τον Πολωνό Εβραίο δικηγόρο Rafael Lemkin (1900-1959).
Με την έννοια πολιτιστική γενοκτονία, ονομάζουμε τη μη φυσική καταστροφή μίας θρησκευτικής ή εθνικής κοινότητας με την εξάλειψη του πολιτιστικού της υπόβαθρου που στερεί το δικαίωμα πολιτισμικής ή πολιτιστικής ανάπτυξης, λόγω αφανισμού των πολιτιστικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών, όπως είναι η γλώσσα και η θρησκεία.
Είναι μία στρατηγική που χρησιμοποιείται σε περιόδους πολέμου και στοχεύει στη διάσπαση της κοινωνικής συνοχής, προκαλώντας ενεργητική φθορά στο ηθικό του αντιπάλου, ψυχική κατάρρευση του κοινωνικού ιστού, οδηγώντας έτσι στην πολιτιστική εξαθλίωση. Είναι η σκόπιμη καταστροφή της κουλτούρας ενός λαού, η λεηλασία της ιστορίας και του πολιτισμού του, η καταστροφή των πολιτισμικών του μνημείων.
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι παγκόσμιοι και εμφύλιοι πόλεμοι εκτός από τις ανθρώπινες ζωές που αφανίζουν, έχουν ως συνέπεια και την καταστροφή μνημείων πολιτισμού, καταστροφή που συχνά συνοδεύεται από λεηλασίες. Πρόκειται για μια πρωτοφανή γενοκτονία! Η πολιτισμική γενοκτονία αποτελεί έγκλημα πολέμου!
Ιστορικά ντοκουμέντα πολιτιστικής γενοκτονίας
Επιχειρώντας μία ιστορική αναδρομή σε παγκόσμιους και εμφύλιους πολέμους που συγκλόνισαν την υφήλιο, εστιάσαμε ενδεικτικά σε ορισμένα πολιτιστικά μνημεία που καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν κατά τη διάρκεια των πολέμων.
ΑΓΓΛΙΑ, Νοέμβριος 1940. Οι Γερμανοί βομβάρδισαν μεσάνυχτα το Κόβεντρι. Μεταξύ άλλων ιστορικών οικημάτων, καταιγίδα φωτιάς τύλιξε και τον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Μιχαήλ, ο οποίος καταστράφηκε ολοσχερώς.
Εικόνα 2 . Ο καθεδρικός ναός του Αγ.Μιχαήλ στο Κόβεντρι της Αγγλίας μετά τον αεροπορικό βομβαρδισμό από τους Γερμανούς τον Νοέμβριο του 1943.
ΜΑΛΤΑ, 1942. Η Βασιλική όπερα της Μάλτας άνοιξε επίσημα το 1866 και ήταν ένα από τα κτίρια – σύμβολα της πόλης Βαλέτα. Καταστράφηκε από αεροπορικούς βομβαρδισμούς κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Εικόνα 3α. Η Βασιλική Όπερα της Μάλτας πριν τους βομβαρδισμούς.
Εικόνα 3β. Η Βασιλική Όπερα της Μάλτας μετά τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
ΚΥΠΡΟΣ, 1974. Εκατοντάδες αρχαιολογικοί χώροι και θρησκευτικά μνημεία έχουν καταστραφεί και βεβηλωθεί στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου από τους Τούρκους, μετά την εισβολή του 1974. Ένας ,μεγάλος αριθμός εκκλησιών έχουν μετατραπεί σε τζαμιά και αποθήκες και πολλά αρχαιολογικά μνημεία παγκόσμιας εμβέλειας και αξίας καταστράφηκαν.
Εικόνα 4. Λεηλατημένη εκκλησία στην Κύπρο μετά την τουρκική εισβολή το 1974.
ΒΟΣΝΙΑ – ΕΡΖΕΓΟΒΙΝΗ, Νοέμβριος 1993. Η γέφυρα Στάρι Μοστ χτίστηκε τον 16ο αιώνα από τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή και ήταν κόσμημα ισλαμικής αρχιτεκτονικής, που προκαλούσε δέος σε κάθε επισκέπτη. Κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου της Βοσνίας, οι κροατικές δυνάμεις ανατίναξαν τη γέφυρα, η οποία κατέρρευσε.
Εικόνα 5. Η γέφυρα του Στάρι Μοστ στη Βοσνία , μετά την ανατίναξή της από κροατικές δυνάμεις το 1993.
ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ, 2001. Οι Βούδες του Μπαμιγιάν αποτελούσαν για πάνω από 1500 χρόνια σημαντικούς αρχαιολογικούς θησαυρούς. Ήταν τα μεγαλύτερα σε ύψος αγάλματα παγκοσμίως! Καταστράφηκαν ολοσχερώς με οβίδες, ρουκέτες και δυναμίτες με εντολή του αρχηγού των Ταλιμπάν Μουλά Ομάρ μέσα σε 25 ημέρες.
Εικόνα 6. Οι Βούδες του Μπαμιγιάν στο Αφγανιστάν
ΣΥΡΙΑ, 2010. Ο ναός του Βαάλ Σαμίν είχε χαρακτηριστεί μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς από την UNESCO. Τζιχαντιστές τοποθέτησαν νάρκες και ανατίναξαν τον ναό της ρωμαϊκής εποχής. Η καταστροφή του χαρακτηρίστηκε από την επικεφαλή της UNESCO Ιρίνα Μπόκοβα «Έγκλημα πολέμου»!
Εικόνα 7α. Ο ναός του Βαάλ Σαμίν στη Συρία.
Εικόνα 7β. Ο ναός του Βαάλ Σαμίν στη Συρία μετά την ανατίναξή του από Τζιχαντιστές το 2010.
ΙΡΑΚ, 2001. Οι Τζιχαντιστές κατέστρεψαν με εκρηκτικά και ισοπέδωσαν με μπουλντόζες την 3000 ετών πόλη Νιμρούντ, ένα πραγματικό στολίδι πολιτιστικής κληρονομιάς. Για «έγκλημα πολέμου» έκανε λόγο η UNESCO.
ΜΑΛΙ, 2012. Η πόλη Τιμπουκτού στο Μάλι της Δυτικής Αφρικής , «η πόλη των 333 Αγίων» όπως χαρακτηρίστηκε τον 14ο αιώνα, δέχθηκε επίθεση από αντάρτικες ομάδες με καλάσνικοφ και τσεκούρια. Καταστράφηκαν πολλά τζαμιά, μνημεία και μαυσωλεία αγίων, πολλά από τα οποία είναι χαρακτηρισμένα από την UNESCO ως μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
ΟΥΚΡΑΝΙΑ, 2022. Το δραματικό θέατρο της Μαριούπολης, όπου είχαν βρει καταφύγιο άμαχοι πολίτες χτυπήθηκε από βόμβα από τους Ρώσους εισβολείς. Τουλάχιστον 300 άνθρωποι έχασαν συνολικά τη ζωή τους. Στη διάρκεια νυχτερινής Ρωσικής επίθεσης στο χωριό Σκοβοροντινίβκα στην Ανατολική Ουκρανία, επλήγη το Μουσείο Λογοτεχνίας Χρικόρι Σκοβορόντα, αφού ξέσπασε πυρκαγιά στο κτίριο. Σε νυχτερινό διάγγελμα, ο Πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντιμίρ Ζελένσκι, τόνισε : «Οι κατακτητές μπορούν να καταστρέψουν το μουσείο… αλλά δεν θα καταστρέψουν τη μνήμη και τις αξίες μας».
Εικόνα 8. Το εσωτερικό του θεάτρου της Μαριούπολης μετά τον βομβαρδισμό από τους Ρώσους το 2022.
Εικόνα 9. Το μουσείο λογοτεχνίας Χ.Σκοβορόντα μετά την ρωσική επίθεση το 2022.
ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ – ΓΑΖΑ, 2023. Το Ισραήλ κατέστρεψε το μεγάλο Τζαμί της Γάζας, το παλαιότερο στην περιοχή. Μέσα σε δύο μήνες το Ισραήλ κατέστρεψε συνολικά πάνω από 104 τζαμιά και 3 ιστορικές εκκλησίες, που αντιστοιχούν στο 60% της πολιτιστικής κληρονομιάς της Γάζας.Εικόνα 10. Το μεγάλο Τζαμί της Γάζας μετά την καταστροφή του από Ισραηλινές δυνάμεις τον Δεκέμβριο του 2023.
- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Όλοι οι άνθρωποι που θέλουμε την ειρήνη και την προκοπή, την προσωπική και κοινωνική ευδαιμονία, οφείλουμε να καταδικάζουμε κάθε πράξη βίας ενάντια στον άνθρωπο και τα δημιουργήματά του. Καταστρέφοντας ένα μνημείο, ένα έργο τέχνης, ένα μνημείο της φύσης, καταστρέφοντας σκόπιμα τον πολιτισμό τον δικό μας ή των άλλων, αφαιρούμε ένα λιθαράκι από τη ζωή μας, μια στιγμή από το μέλλον μας.
Όσοι καταστρέφουν ή αρνούνται τον πολιτισμό, διαπράττουν γενοκτονία! Έχουμε χρέος να τους σταματήσουμε!
«Όταν πολέμους ξεκινάς, να σκέφτεσαι τους άλλους.
Μην ξεχνάς όσους λαχταρούν την ειρήνη…
…και καθώς σκέφτεσαι εκείνους τους άλλους,
στον εαυτό σου γύρισε και πες :
-Αχ! Και να ήμουν ένα κερί στο σκοτάδι!»
(Μαχμούντ Ντοφονίς (1942-2008) , Εθνικός ποιητής της Παλαιστίνης)
- ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
• Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό : «Σύμβαση για την Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών σε Περίπτωση Ένοπλης Σύρραξης. Στρατιωτικό εγχειρίδιο».
• Σκουλάς Γιώργος – Σκουλά Δέσποινα : «Το Δικαίωμα του Πολίτη στο Πολιτιστικό Περιβάλλον. Η συνταγματική και Νομική Διάσταση στην Παιδεία και στον Πολιτισμό», ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ, Τόμος ΙΕ, Τεύχος 60, Καλοκαίρι 2011
• https://ejournals.lib.auth.gr>article
• https://www.huffingtonpost.gr/2016/08/23/ahmad-al-faqi-al-mahdi-mali-dikastirio
• https://www.insider.gr/eidiseis/233509/diethnis-amnistia
• https://www.mixanitouxronou.gr/quot-koventropoiithike-quot
• https://www.lifo.gr/now/world
