Ζαχαρίας Σπανός, Αλεξία Γαλανομάτη, Όλγα Χατζηκαλλινικίδου, Φωτεινή Τζιλιβάκη, Ελένη Τσίκα, Λίζα Γκατζού
Θέση & Ιδιότητα: Εκπαιδευτικός, μαθήτριες
email: z4spanos@gmail.com
Περίληψη του άρθρου
Ξεκινώντας από τη θέση ότι η ενεργός πολιτειότητα δομείται αποτελεσματικότερα ως βίωμα, συναντάμε την εκπαίδευση, και συγκεκριμένα τη δική μας εμπειρία του Ανοικτού Σχολείου από το 2016. Στην εισήγηση παρουσιάζεται όλη η διαδρομή από την αλλαγή του τρόπου καθίσματος στην τάξη μέχρι τη συν-διοργάνωση με την τοπική αυτοδιοίκηση σημαντικών παρεμβάσεων στην ζωή της κοινότητας και της πόλης. Η διαδρομή, εντός της εκπαιδευτικής διαδικασίας, περιλαμβάνει βήματα από τον προβληματισμό, την ενημέρωση και την άσκηση κοινωνικών δεξιοτήτων, μέχρι τη δημιουργία ανθρώπινων δικτύων εντός της κοινωνίας των πολιτών, και από τον τρόπο δουλειάς στο μάθημα της λογοτεχνίας, μέχρι το σχεδιασμό και την υποστήριξη μεγάλων εκδηλώσεων. Η επιλογή της τοπικής αυτοδιοίκησης ως εταίρου στην πορεία αυτή είναι συνειδητή. Γιατί πέρα από το πιο άμεσα προσβάσιμο επίπεδο εξουσίας για το μέσο πολίτη, η τοπική αυτοδιοίκηση είναι και η πλέον εκπαιδευτικά αξιοποιήσιμη περιοχή λήψης αποφάσεων, ώστε να μαθητεύσουν νέοι και νέες σε ένα πολιτικό λόγο με χαρακτηριστικά αιτημάτων, αλλά και προτάσεων, και να ενστερνιστούν μια πολιτική συμπεριφορά, βασισμένη στην εμπειρία πραγματικών παρεμβάσεων. Θέλουμε να πούμε λοιπόν, μια ιστορία, πραγματική και ολοκληρωμένη, για ένα εκπαιδευτικό πείραμα, σε ένα δημόσιο σχολείο. Μια ιστορία που το τέλος της, μπορεί και να σας εκπλήξει.
Λέξεις κλειδιά: εκπαιδευτικό πείραμα, Ανοικτό Σχολείο, τοπική αυτοδιοίκηση, αιμοδοσία
Εισαγωγή
Είμαστε οι ιστορίες μας. Είμαστε σύνολα ιστοριών που πιστεύουμε και ιστοριών που απορρίπτουμε. Και γινόμαστε οι ιστορίες που λέμε. Γιατί οι ιστορίες δημιουργούν ταυτότητα. Τι θα λέγατε λοιπόν αν σας αφηγούμασταν μια ιστορία δημοκρατίας; Μια ιστορία όπου η δημοκρατία ξεκινά… από μια αλλαγή θέσεων. Μια ιστορία για μια ομάφα εφήβων -τρεις στην πραγματικότητα- που έγινε ομάδα πολιτών ξεκινώντας από το να καθίσουν διαφορετικά, αλλάζοντας θέση όχι κοινωνικά, αλλά μέσα στην τάξη. Πάμε λοιπόν!
Το εκπαιδευτικό πείραμα Open School Days
Μια φορά κι ένα καιρό σε ένα τυχαίο τμήμα ενός δημόσιου σχολείου ξεκίνησε ένα εκπαιδευτικό και κοινωνικό πείραμα, το πρόγραμμα Open School Days. Πείραμα γιατί δεν επιλέχθηκαν οι ικανότεροι οποιασδήποτε μετρήσιμης κλίμακας. Ξεκίνησε με μια τυχαία συνάντηση. Ζητούμενο ήταν η επιβεβαίωση της υπόθεσης ότι οποιοδήποτε άθροισμα προσωπικών ιδιαιτεροτήτων, όταν εκπαιδευέται να λειτουργήσει ως κοινότητα δημιουργεί ποιότητα. Έχουν περάσει από τότε χρόνοι 8. Η διαδρομή ξεκίνησε με μια μέρα φεστιβαλικών δράσεων την πρώτη χρονιά, δύο τη δεύτερη και τρεις την τρίτη. Την τέταρτη χρονιά είχε σχεδιαστεί μια εβδομάδα δράσεων, διακόπηκε όμως λόγω κορωνοϊού. Η πέμπτη χρονιά και πάλι εν μέσω περιορισμών ήταν χρονιά συντήρησης, εξίσου σημαντική με όλες τις προηγούμενες. Την έκτη και την έβδομη χρονιά η ομάδα λειτουργούσε πια με πλήρη δυναμική σε 7 τομείς:
- Περιβάλλον
- Αστική βιωσιμότητα και ανθρώπινα δίκτυα
- Τοπική Ιστορία
- Υγεία και αυτοβελτίωση
- Διαφορετικότητα και στρατηγικές συμπερίληψης
- Τέχνη και πολιτισμός
- Καινοτόμος εκπαίδευση
Η αλλαγή ξεκινά από την …τάξη
Το Ανοικτό σχολείο, είναι ανοικτό σε ιδέες και ανθρώπους. Ένα σχολείο που θέλει να εμπνεύσει την πίστη ότι κάτι αλλάζει όταν το θελήσουμε, ξεκινώντας από εμάς τους ίδιους. Κάθε κουβέντα για αλλαγή θα ήταν υποκριτική αν καθόμασταν στην τάξη ακριβώς όπως οι γιαγιάδες μας, και οι γιαγιαδες των γιαγιάδων μας.
Την πρώτη χρονιά η συμβολική και πρακτική αυτή ανάγκη έγινε απλά, με τα αρχικά μέσα. Βάψιμο, διακόσμηση, φυτά και φυσικά άλλη διάταξη θρανίων. Τη δεύτερη χρονιά η απόφαση ήταν να διαμορφωθεί ένα περιβάλλον που θα αποδεικνύει ότι η αλλαγή μπορεί όχι απλά να συμβεί, αλλά να ξεκινά και από έμας τους ίδιους. Συγκεντρώθηκαν τα χρήματα, αναζητήθηκαν προσφορές, έπεσε προσωπική εργασία και η τάξη δεν θύμιζε πια τάξη, αλλά χώρο συνάντησης, χώρο εργασίας. Tα θρανία είχαν δύο προσανατολισμούς και το ομαδοσυνεργατικό κλίμα μάθησης μπορούσε να υποστηριχθεί ανα πάσα στιγμή. 7 χρονιές μηδέν φθορές από βαψίματα και βανδαλισμούς, μόνο από ατυχήματα. Καρέκλες, χώροι για εργαλεία, ψυγείο, και φυσικά …αντιδράσεις.
- Σκάνδαλο! Ψυγείο σε τάξη!
- Καρέκλες home cinema! Μα είναι δυνατόν!
- Και πως να βάλεις διαγώνισμα σε μια τέτοια τάξη! Να χάσεις τον έλεγχο; Σε γραμμές όλα ελέγχονται πιο εύκολα.
Η τάξη αυτή ήταν αυτοχρηματοδοτούμενη κι αυτό ήταν επίσης διαδικάσία συνειδητοποίησης. Όπως και η ευθύνη συντήρησης, το σφίξιμο στις καρέκλες, εβδομαδιαία καθαρίσματα, φροντίδα φυτών, το στοιχειώδες να σηκώνονται οι καρέκλες για να μπορεί πιο εύκολα να κάνει τη δουλειά της η καθαρίστρια. Η κυρία Χριστίνα και η κυρία Χρύσα.
Η τάξη λοιπόν έδινε ταυτότητα, έδινε αφορμές για διαφορετική καθημερινότητα, ευθύνη, προσανατολισμό όχι θεωρητικό, αλλά ουσιαστικό προς τη συνεργασία. Έδινε περισσότερα βλέμματα μεταξύ περισσότερων ανθρώπων κι όχι μόνο προς το διδάσκοντα. Αυτό είναι άλλη κουλτούρα. Γνωρίζουμε πια για τη σημασία της γλώσσας του σώματος, για τις μη λεκτικές νοηματοδοτήσεις σχέσεων, για τη λειτουργία των σημαινομένων του χώρου ως πολιτισμική αφήγηση. Όλα αυτά δουλεύουν.
Εικόνες 1 και 2: Αριστερά, η ανακαινισμένη τάξη την δεύτερη χρονιά. Δεξιά, εργασίες μαθητριών σε ξυλουργείο για κατασκευή των θρανίων.
Η σημασία του μαθήματος της Λογοτεχνίας ( μαρτυρία της μαθήτριας Χατζηκαλλινικίδου Όλγας)
Η εμπειρία του Open School αυτά τα τρία χρονια μου έμαθε την έννοια του αποδέχομαι. Αποδοχή καταστάσεων, ανθρώπων, συναισθημάτων, ακόμη και του ίδιου μου του εαυτού σε στιγμές που δεν θα μπορούσα να πιστέψω πως θα έρθουν. Μου έμαθε να μην ζω εναντίoν της πραγματικότητας, αλλά και να μην φοβάμαι να την αλλάξω. Την δύναμη για αυτές τις αλλαγές μου την έδωσε χαρίζοντας μου μια οικογένεια. Ξεκινήσαμε σαν ομάδα 15χρονων παιδιών που φοβόντουσαν να απαντήσουν σε άγνωστο αριθμό τηλεφώνου και εννιά μήνες μετά, το Σεπτέμβριο του 2022, είμασταν με δικό μας stand, το μοναδικό δημόσιο σχολείο μεταξύ 60 οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στο φεστιβάλ Connected we stand, επικοινωνώντας με κόσμο και ενημερώνοντας και τον τότε δήμαρχο για την δυναμική που θα απελευθέρωνε η αξιοποίηση των σχολείων απογεύματα και σαββατοκύριακα. Εκείνο το βράδυ φύγαμε από την παράλια γεμάτοι αυτοπεποίθηση και γεμάτοι προτάσεις για συνεργασίες από ενήλικες που μαθαίναν για το τι κάνουμε.
Εικόνες 3 και 4: Φωτογραφίες από το stand του Open School στο φεστιβάλ «Connected we stand».
Εχω μάθει πια να μην φοβάμαι την αποτυχία. ξέρω πως ακόμη και αν πέσω χάρη στο Open School έχω τους ανθρώπους μου σαν ένα δίχτυ ασφαλείας να με πιάσουν για να καταφέρω να ξανα σηκωθώ. Αυτή η ασφάλεια δεν είναι μόνο ψυχολογικό γεγονός, είναι εκπαίδευση. Είναι λογοτεχνία. Δύο χρόνια το μάθημα της λογοτεχνίας γινόταν με ομαδικές παρουσιάσεις. Εκεί νιώσαμε στην πράξη ασφαλείς να ρισκάρουμε να μιλήσουμε για τα συναισθήματα μας, να δημιουργήσουμε υλικό, να εκτεθούμε. Την πρώτη χρονιά λιγότερο, την δεύτερη περισσότερο, πολύ περισσότερο. Δεν ήταν η ιδιαίτεροτητα ενός ή μιας από εμάς, ήταν το κλίμα της τάξης. Κανείς δεν ξεχώριζε, αν βούρκωνε σε μια παρουσίαση, γιατί είχε συμβεί σε όλους μας. Η λογοτεχνία είναι ευκαιρία και η πρόταση είναι ομαδικές, ποιοτικές παρουσιάσεις με ανάλυση, παράλληλες εικόνες, παράλληλα τραγούδια, παράλληλα κείμενα και δραματοποίηση κειμένου. Γίνεται. Α΄ Λυκείου πρώτο και δεύτερο τετράμηνο, και ξανά Β΄ Λυκείου, πρώτο και δεύτερο τετράμηνο. Εκπαίδευση.
Και μικρά θαύματα. Μια από τις παρουσιάσεις, που συμμετείχα, έγινε χρήματα και μετά τηλεοραση σε σπίτι καταφύγιο για γυναίκες που είχαν εγκαταλείψει κακοποιητικά περιβάλλοντα. Την επόμενη χρονιά,ένιωσα συγκινημένη και “γεμάτη” όταν πρότεινα και καλέσαμε μια νέα ποιήτρια από Αθήνα. Όχι μόνο γιατί ήρθε, αλλά κυρίως γιατί όταν μίλησε υπήρχε κόσμος που άκουγε, που έκανε workshop ποίησης, γιατί το κλίμα ήταν τέτοιο. Οι λέξεις είχαν σημασία. Κι είχαμε αρχίσει να τις εμπιστευόμαστε. Οι λέξεις είναι δύναμη για τον ενεργό πολίτη.
Εικόνα 5 και 6: Αριστερά, η ποιήτρια κ. Φανή Γρύλλη σε ομιλία στα πλαίσια εκδήλωσης ψυχικής υγείας. Δεξιά, το workshop ποίησης στο οποίο συμμετείχαν οι μαθητές υπό την καθοδήγηση της κ. Γρύλλη.
Η σημασία της συνέχειας, αφηγήσεις και σύνδεση με την τοπική κοινωνία ( μαρτυρία της μαθήτριας Γκατζού Λίζας)
Δεν είναι εύκολο να βάλω σε λέξεις το γιατί η εμπειρία του Open School είναι τόσο σημαντική. Ξέρω όμως ότι με έχει αλλάξει και με έχει βοηθήσει να εξελιχθώ παραπάνω από οποιαδήποτε εμπειρία μέχρι τώρα στη ζωή μου. Λέμε μεταξύ μας: «Εγώ ένα λύκειο είπα να πάω ρε παιδιά!» Και ξαφνικά είχα στην διάθεση μου δεκάδες νέα πράγματα που μπορούσα να δοκιμάσω, εξαιρετικά ενδιαφέροντες ανθρώπους που μπορούσα να γνωρίσω και πάρα πολύ ομορφιά μέσα μου που τότε ανακάλυψα ότι μπορούσα να δώσω. Το open school μου έμαθε να βάφω, όχι με πλήρη επιτυχία βέβαια, μου έμαθε να μιλάω μπροστά σε κόσμο, μου έμαθε να συνεργάζομαι και μου έμαθε να ακολουθώ οδηγίες. Και μέσα από κάθε δράση και μάθημα σιγά σιγά, ίσως και χωρίς να το καταλαβαίνω, αλλάζε το σκεπτικό μου για τον κόσμο.
Είχα όμως τις εικόνες των προηγούμενων από εμάς που με βοηθούσαν να το πιστέψω. Έξω από την τάξη υπήρχε ένας διαμορφωμένος τοίχος με προθήκες που αφηγούνταν το τι έκαναν οι προηγούμενοι. Μνήμη και αφήγηση, λέξεις κλειδιά για την ενεργό πολίτειότητα. Ο ενεργός πολίτης καταθέτει την ιστορία του με την πίστη ότι οι ιστορίες μας φέρνουν άλλες ιστορίες, κι εκείνες πάλι άλλες. Τους είχα δει σε συνεντεύξεις με άνεση και αυτοπεποίθηση και έδωσα και εγώ, είχαν βάψει την τάξη και έβαψα και εγώ. Είχα δει τις φωτογραφίες να κάνουν συναντήσεις με Αντιδημάρχους και να ζητάνε πράγματα και το έκανα και εγώ. Μεγάλο μάθημα του Ανοιχτού Σχολείου, ότι η τοπική αυτοδιοίκηση είναι η ελπίδα της δημοκρατίας, είναι το αμεσότερα προσβάσιμο επίπεδο εξουσίας για το μέσο πολίτη. Και ξέρετε μπορούμε να εκπαιδευτούμε στη σχέση μαζί της. Οι προηγούμενοι είχαν ζητήσει την πλατεία Αριστοτέλους για μια μεγάλη καμπάνια ευαισθητοποίησης για το θέμα της δωρεάς μυελού των οστών το 2018. Τη ζητήσαμε και εμείς το 2022 για να τραγουδήσουμε το τραγούδι που είχαν γράψει τότε οι συμμαθητές μας. Με περισσότερα από 200 παιδιά διαφορετικών ηλικιών από σχολεία της γειτονιάς μας.
Εικόνες 7 και 8: Αριστερά, ο τοίχος με την ιστορία των τριών πρώτων χρόνων του open school. Δεξιά, φωτογραφία με τους/τις μαθητές/τριες από 7 σχολεία στην πλατεία Αριστοτέλους με σκοπό την ενημέρωση για την δωρεά μυελού των οστών.
Η γειτονιά! Δεν υπάρχει πολίτης χωρίς πόλη, χωρίς αναφορά σε κοινότητα άμεση ή φαντασιακή, όπως θα έλεγε ο Άντερσον. Τη γειτονιά μας λοιπόν τη γνωρίσαμε, την μελετήσαμε, διεκδικήσαμε την ανάδειξη της ιστορίας του προϊστορικού οικισμού της Τούμπας από τον οποίο πήρε το όνομά της και η περιοχή, φέραμε εμείς σε επαφή το Δήμο, αρχαιολόγους και πιθανό χρηματοδότη. Μια πινακίδα για την Τουμπίτσα. Τη γειτονιά ,μας την κάναμε ντοκυμαντέρ, την περπατήσαμε, τη φανταστήκαμε στο παρελθόν, την ονειρευτήκαμε στο μέλλον. Tην κάναμε γιορτή για τα 100χρόνα της, σε συνεργασία με την Δ’ Δημοτική Κοινότητα και πολιτιστικούς συλλόγους της περιοχής, σε συνεργασία με άλλα σχολεία και φυσικά με την ιστορική ΜΕΝΤ. Την κάναμε έκθεση φωτογραφίας στο χώρο του σχολείου. Τη γειτονιά μας την αγαπήσαμε.
Αυτή η ομάδα δεν θα έλεγα οτι με έκανε καλό άνθρωπο, θα έλεγα όμως ότι με έκανε έναν άνθρωπο που έχει ως στόχο να γίνεται κάθε μέρα και καλύτερος. Μου έμαθε ότι οι γονείς μου μπορούν να είναι περήφανοι για κάτι παραπάνω από τους βαθμούς μου.
Εικόνες 9 και 10: Αριστερά, η έκθεση φωτογραφίας στην αυλή του σχολείου. Δεξιά, η χορευτική ομάδα «Διόνυσος» στο Πολιτιστικό Κέντρο της Τούμπας. Και οι δύο εικόνες προέρχονται από δράσεις στα πλαίσια εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια Τούμπας.
Μαθητικά συμβούλια και μια κουλτούρα εθελοντισμού υγείας (μαρτυρία της μαθήτριας Τζιλιβάκη Φωτεινής)
Είμαι η Φωτεινή, και είμαι κι εγώ στην προσπάθεια να γίνομαι καλύτερος άνθρωπος! Η έμπειρια του Οpen School τα τελευταία τρία χρόνια μου έδειξε πως να αγαπώ και να νοιάζομαι πραγματικά τόσο τους φίλους μου, όσο «απλούς γνωστούς» και αγνώστους. Μου έδειξε την αξία του να αναγνωρίζεις μια ανάγκη και να είσαι εκεί για να βοηθήσεις στον βαθμό που μπορείς, καταβάλλοντας χρόνο και ενέργεια, αλλά παίρνοντας πίσω γνώσεις, περηφάνια, συγκίνηση, χαρά!
Ίσως γι’ αυτό και η πιο προσωπική μου συμμετοχή τα τελευταία δύο χρόνια είναι η υποστήριξη ενός πρότζεκτ για μαθητικές αιμοδοσίες. Ενα τετραετές εθνικό πλάνο εκπαίδευσης για τη δημιουργία μιας αιμοδοτικής κουλτούρας στη χώρα. Γιατί και αυτό είναι ξεκάθαρα θέμα παιδείας. Ήμουν εκεί όταν το παρουσιάζαμε ως ιδέα στη διευθύντρια του τμήματος αιμοδοσίας του ΑΧΕΠΑ. Ήμουν εκεί τρία χρόνια, στο ξεκίνημα με ένα σχολείο, ήμουν τη δεύτερη χρονιά εκεί όταν συντονίσαμε 8 σχολεία, ήμουν εκεί φέτος όταν φτάσαμε τα 12, από τα οποία τα 8 έφτιαξαν δικούς αιμοδοτικούς συλλόγους. Και θα είμαι εκεί και του χρόνου, όταν όλα τα Λύκεια της Ανατολικής Θεσσαλονίκης θα συναντηθούν σε μια πραγματική γιορτή ζωής. Σε όλα αυτά ήμουν εκεί με μια διπλή ιδιότητα, ως μέλος της ομάδας του Open School και ως εκπρόσωπος του 15μελούς συμβουλίου ταυτόχρονα. Όλες τις συναντήσεις για το σχεδιασμό της κοινής αιμοδοσίας τις κάναμε με εκπροσώπους των 15μελών συμβουλίων των άλλων σχολείων. Οι μαθήτριες/ες μετέφεραν το μήνυμα στις τάξεις, συγκέντρωναν τις συμμετοχές, εμπνεύστηκαν το λογότυπο και το όνομα των αιμοδοτικών τους συλλόγων. Την ιδέα της αναβάθμισης του ρόλου των μαθητικών συμβουλίων ως συνθήκη δημοκρατικής εκπαίδευσης την έβλεπα να δουλεύει. Έβλεπα ότι αν υπάρχουν οργανωμένες αφορμές οι μαθητικές κοινότητες ενεργοποιούνται, και μάλιστα δυναμικά.
Μπαίνοντας στο Λύκειο δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα ήμουν κομμάτι σε κάτι τόσο μεγάλο. Κι όμως, ήμουν εκεί από τα πρώτα word, τις πρώτες παρουσιάσεις. Ήμουν…εκεί.
Εικόνα 11 και 12: Μαθητές και καθηγητές κατά την διάρκεια της αιμοδοσίας.
Η σημασία του social mapping ή αλλιώς ενεργός σημαίνει συνδεδεμένος (μαρτυρία της μαθήτριας Τσίκα Ελένης)
Εγώ στην Α΄Λυκείου ήμουν μπερδεμένη. Σε έναν κόσμο που προσπαθεί να μας μάθει να φοβόμαστε την αλλαγή και να αγαπάμε τη συνήθεια, να φοβόμαστε την χαρά και να αγαπάμε το βόλεμα, την κατάλληλη στιγμή μετά από μια περίοδο εγκλεισμού, το Open School ήρθε για να μου μάθει να διαβάζω καλύτερα καταστάσεις και ανθρώπους. Και κάπως έτσι, έμαθα να βρίσκω και το δικό μου ρόλο σε αυτές τις καταστάσεις. Η δεύτερη μεγάλη αλλαγή που είδα στον εαυτό μου ήταν ότι πια μπορώ να μιλάω περισσότερο, νιώθω να μιλάω αποτελεσματικά. Κι αυτό γιατί σε όλη την πορεία μας ένιωθα ασφάλεια να δοκιμάζω τη φωνή μου μπροστά σε άνθρωπους πολύτιμους και μοναδικούς.
Τη μοναδικότητα καθενός ανθρώπου τη μάθαμε στην πράξη μέσα απο τη σχέση με τους γείτονες Άλλους της γειτονιάς μας. Σε μια προσφυγογειτονιά, όπως η Τούμπα, δε θα μπορούσαμε να μην σχετιστούμε με τους πρόσφυγες στο Φιλοξενείο 1100 μέτρα από το σχολείο μας και να οργανώσουμε δύο World Parties. Στο πρώτο με δύο αίθουσες αφιερωμένες σε κάθε χώρα προέλευσης των παιδιών που έμεναν εκεί, οκτώ στο σύνολο, δίνοντας ένα πλαίσιο για να μας τραγουδήσουν, να μας μαγειρέψουν, να αφηγηθούν παραμύθια της χώρας τους, να μας μάθουν λέξεις, να χορέψουμε χορούς τους, να μιλήσουν για το από που ήρθαν με αγάπη. Τη δεύτερη χρονιά πάλι μια απλή σκέψη. Και δέκα τούρτες. Τα παιδιά αυτά δεν μπορούσαν να καλέσουν κάπου τους συμμαθήτες τους για τα γενέθλια τους. Το σχολείο λοιπόν άνοιξε, οι συμμαθητές τους πήραν προσκλήσεις και ήρθαν, έφεραν δώρα και κάναμε δέκα γενέθλια μαζί. Στο σχολείο, που ετοιμάζει πολίτες του κόσμου.
Εικόνα 13 και 14: Φωτογραφία από το 1ο World Party με οικογένειες προσφύγων. Δεξιά, φωτογραφία από το 2ο World Party με τις τούρτες γενεθλίων.
Δέκα χρόνια τώρα έχουμε σχέση και με το Σώμα Φίλων ΑμεΑ Δράση για το Κάτι Άλλο, 950 μέτρα μακριά από το σχολείο μας. Ειδικά την παγκόσμια μέρα αναπηρίας την έχουμε κάθε χρόνο στο καλεντάρι μας. Το 2021 τραγουδώντας το σύνθημα του σωματείου σε δικό μας τραγούδι μαζί με το 30ο Λύκειο, το 2022 οργανώνοντας και υποστηρίζοντας με 40 εθελοντές τη μεγαλύτερη συνάντηση του αναπηρικού κόσμου της Θεσσαλονίκης, σε συνέργασία με το PAOK Action, με 19 φορείς από όλο το φάσμα της αναπηρίας και 200 συμμετέχοντες. Το 2023 υποστηρίζοντας το ξεκίνημα της πανελλήνιας καμπάνιας ενημέρωσης και εκπαίδευσης “Σειρά σου”. Αλλά δεν είναι επετειακή αυτή η σχέση, έχει πολλά στιγμιότυπα όλη τη χρονιά , όπως την πρώτη συμπεριληπτική μαθητική μουσικοθεατρική ομάδα πέρυσι σε συνεργασία με τα παιδιά του 1ου ΕΕΕΚ στα 750 μέτρα από σχολείο μας, όπως δυό χρονιές που ανοίγαμε το Δεκέμβρη σε βάρδιες το απόγευμα το σχολείο για την κατασκευή στολιδιών για το μπαζάρ του σωματείου και πολλά άλλα. Γιατί ο ενεργός πολίτης, είναι ο άνθρωπος που συνδέεται, που το διαφορετικό δεν το αποδέχεται απλά, αλλά ζει και δημιουργεί μαζί του.
.
Εικόνες 15 και 16: Αριστέρά, φωτογραφία από την καμπάνια ενημέρωσης και εκπαίδευσης «Σειρά Σου». Δεξιά, φωτογραφία από το γήπεδο του ΠΑΟΚ στα πλαίσια της εκδήλωσης «Τα Δώρα Στο Σπίτι» για την παγκόσμια ημέρα ατόμων με αναπηρία.
Πολίτης και πολιτισμός ή αλλιώς τα “σκουπίδια” τραγουδάνε ακόμα (μαρτυρία της μαθήτριας Γαλανομάτη Αλεξίας)
Ο πολίτης είναι συγγενής γλωσσικά λέξη με τον πολιτισμό. Ο ενεργός πολίτης παράγει πολιτισμό. Εγώ πάλι ένιωθα μακριά από αυτό. Ως μαθήτρια μέτριας επίδοσης, πίστευα ότι δεν διαθέτω τα κατάλληλα εφόδια ή γενικότερα εφόδια, ώστε να πετύχω κάτι στη ζωή μου. Μπορεί να ακούγεται τραβηγμένο, αλλά σε ένα σύστημα που πετυχημένος θεωρείται αποκλειστικά ο «καλός μαθητής» ήτανε σκέψεις που με βάραιναν καθημερινά και με έκαναν να απογοητεύομαι όλο και περισσότερο. Ωσπού ήρθε το Ανοιχτό Σχολείο.
Kινηματογραφικές προβολές Παρασκευές βράδυ στο χώρο του σχολείου, 3 video clip δικών μας πρωτότυπων τραγουδιών για την αναπηρία (https://www.youtube.com/watch?v=flJc4wnVNB0) και τη δωρεά μυελού των οστών (https://www.youtube.com/watch?v=nSD9DiuGTUo). Ένα 4ο βίντεο clip για τον αυτισμό που ζήτησε το 23ο δημοτικό. Σενάριο, συντονισμός γυρισμάτων μοντάζ. (https://www.youtube.com/watch?v=fVj6NWOFwQE). Και είναι μακρά η λίστα! Flash Mob στον πεζόδρομο της Αγίας Σοφίας για το πρόβλημα των σκουπιδιών, ντοκυμαντέρ για τη χαρά με συνεντεύξεις υπέροχων παππούδων και γιαγιάδων που ζουν 1050 μέτρα από το σχολείο μας, στο Χαρίσειο Γηροκομείο. Και κάπως έτσι φτάνεις να προτείνεις -με κάποιο θράσος- συνεργασία με τα μουσεία Σύγχρονης και Μοντέρνας τέχνης της πόλης στο project Art in Yard και να μετατρέπεις τους τοίχους του σχολείου και των απέναντι πολυκατοικιών σε κάτι… διαφορετικό, ανοικτό στη γειτονιά φυσικά. Η ποιότητα του κοινωνικού πειράματος που λέγαμε.
Και έτσι, βήμα βήμα βλέπεις και τη ζωή αλλιώς γενικότερα, αλλά και την επιτυχία. Οι μεγαλύτερες επιτυχίες είναι να βρίσκεσαι μαζί με τα κατάλληλα άτομα και να προσπαθείτε μαζί να αλλάξετε κάτι. Ακόμα και αν το αποτέλεσμα δεν είναι πλήρως επιτυχές, κατάλαβα ότι και μέσα στην αποτυχία υπάρχουν πάντα μικρές επιτυχίες, αρκεί να τις παρατηρήσεις και να τις κρατήσεις. Στην πρώτη προβολή ήρθαν δύο άτομα, όμως την κάναμε κανονικά. Το σχολείο για εμάς ήταν το δεύτερο μας σπίτι. Όχι μόνο γιατί περνούσαμε εκεί πολύ χρόνο, αλλά επειδή ήμασταν μαζεμένοι άνθρωποι αγαπημένοι, με κοινούς στόχους, σε ένα υπέροχο ταξίδι. Ένα ταξίδι που με έκανε να θέλω να υιοθετήσω αυτόν τον τρόπο ζωής. Γιατί είναι τρόπος ζωής!
Εικόνες 17 και 18: Αριστερά, φωτογραφία από το flash mob για το περιβάλλον στον πεζόδρομο της Αγίας Σοφίας. Δεξιά, φωτογραφία από την αυλή του σχολείου, φωτιζόμενη από προτζέκτορες με έργα του MoMus στα πλαίσια του Art In Yard.
Το Ανοικτό Σχολείο στο κέντρο της ζωής της κοινότητας, η πολιτειότητα ως καθημερινή άσκηση ισορροπίας
Ένας τρόπος ζωής που θέλει να ξαναβάλουμε τα ονόματα μας στον χάρτη της ζωής μας, στην πολυκατοικία μας, τη γειτονιά μας, το σχολείο, την πόλη μας. Είπαμε, αν βάλεις το σχολείο στο κέντρο της γειτονιάς, βρίσκεις θέση, κι από εκεί ξεκινάς και χαρτογραφείς μια πραγματικότητα που σε άλλη περίπτωση φορώντας τα ακουστικά σου προσπερνάς καιθημερινά ακολουθώντας μηχανικά τις διαδρομές της ζωής σπίτι, σχολείο, φροντιστήριο, σπίτι.
Το να είναι κανείς ενεργός πολίτης σημαίνει σχοινοβασία, εμπιστοσύνη στο χρόνο και θάρρος για το άμεσο. Να μπορείς να μείνεις μόνος για κάτι που πιστεύεις και πάντα να εκτιμάς ότι χρειάζονται άνθρωποι γύρω σου. Να μη φοβάσαι τη δυσκολία και να επιζητάς τη χαρά στα καθημερινότερα των καθημερινών. Να πιστεύεις και να αμφισβητείς. Να θες να πετύχει κάτι, αλλά να αγαπάς και την αφήγηση της αποτυχίας ως δικό σου δρόμο. Πάμε ξανά λοιπόν…
Το σχολείο πρέπει να ανοίγει…. Να ανοίγει απογεύματα και Σαββατοκύριακα ξορκίζοντας την εικόνα του σχολείου-εργοστάσιο, του σχολείου που το τελευταίο κουδούνι ακούγεται σαν κόρνα λήξης βάρδιας. Στο δικό μας σχολείο το κουδούνι του διαλείμματος έχει ένα “κρίμα δεν προλάβαμε τη δουλειά που ξεκινήσαμε”. Το κουδούνι του σχολάσματος φέρνει τη φράση “τα λέμε στις επτά!”. Να ανοίγει για τους “καλούς” μαθητές και τους “κακούς”. Να ανοίγει για τους γονείς που δεν είναι απλά υπογράφοντες χαρτάκια συναίνεσης σε εκδρομές και εκδηλώσεις. Να ανοίγει για δράσεις δικτύων με τα άλλα σχολεία της περιοχής. Να ανοίγει για τους νέους πρόσφυγες σε μια παλιά προσφυγογειτονιά, όπως η Τούμπα. Να ανοίγει για τους “συμμαθητές στη ζωή” που διαγνώσαμε ως κοινωνία ως ανάπηρους ή γέρους. Να ανοίγει για μια γειτονιά που διεκδικεί το δικαίωμα στο δημόσιο χώρο ως σύγχρονο αίτημα δημοκρατίας. Να ανοίγει για να ονειρευτούμε, να μοιραστούμε ζωή. Να ζωντανέψουμε την ελπίδα. Γιατί το Ανοιχτό σχολείο, είναι το σχολείο της ελπίδας.
Συμπεράσματα
Στα συμπεράσματα της εμπειρίας οκτώ χρόνων Ανοικτού Σχολείου συγκαταλέγονται συγκεκριμένες indoor και outdoor εκπαιδευτικές προτάσεις. Εντός τάξης η διαμόρφωση – με τη συμμετοχή των μαθητών- ενός περιβάλλοντος που ευνοεί την επικοινωνία, τη συνεργασία, τη δυνατότητα προσαρμογής στις συνθήκες κάθε μαθήματος (διπλός προσανατολισμός θέσεων), την αισθητική απόλαυση, την καθημερινή ευθύνη και την συναισθηματική αποφόρτιση υπήρξε καθοριστική ώστε οι μαθητές αυτοί να αποκτήσουν αντίστοιχα ακριβώς γνωρίσματα του ενεργού πολίτη. Αντίστοιχα, ένας σχεδιασμός του μαθήματος της Λογοτεχνίας στην κατεύθυνση της οργανωμένης παρουσίασης με απαιτήσεις διανοητικές και συναισθηματικές αποδείχθηκε ότι όχι μόνο λειτουργεί ως εργαλείο αυτο-εξέλιξης, αλλά και διαμορφώνει ένα κλίμα-πλαίσιο ομάδας. Αν συν-κινούμαστε μαζί, κινούμαστε και μαζί. Οι λέξεις που επιλέγουμε έχουν σημασία και η αποτελεσματικότητα τους ελέγχεται βιωματικά. Για τον ενεργό πολίτη η σημασία της έκφρασης, ατομικής και συλλογικής, είναι κεφαλαιώδης. Εντός εκπαιδευτικού πλαισίου θα πρέπει να οργανωθούν και συγκεκριμένες προτάσεις δραστηριοποίησης των μαθητικών συμβουλίων. Το συγκεκριμένες και επαλαμβανόμενες είναι το βασικό στοιχείο αυτής της πρότασης. Και συνδυάζεται με το ζήτημα της μνήμης, των αφηγήσεων που συστήνουν ταυτότητα. Η ενεργός πολιτειότητα δεν τροφοδοτείται τόσο από την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας των όποιων προσπαθειών, όσο από την καταγραφή μιας συνέχειας προσπαθειών για ένα ζήτημα, συνέχειας που αναδεικνύει τελικά και τη σημασία του. Η διατήρηση της συνέχειας προσπαθειών και εντός σχολικών μονάδων μπορεί να αποτελέσει ταυτοτικό παράγοντα που στοχευμένα μπορεί να τροφοδοτείται (προθήκες, σύλλογοι αποφοίτων, ειδικές εκδηλώσεις).
Στις outdoor προσεγγίσεις βασικό μεθοδολογικό εργαλείο-πρόταση είναι το social mapping, τεχνικές χαρτογράφησης της ανθρωπογεωγραφίας μιας τοπικής κοινωνίας ως πρώτο βήμα για στρατηγικές δικτύωσης. Και φυσικά η επικοινωνία με την τοπική αυτοδιοίκηση, με τους μαθητές/τριες παρόντες/ουσες στις συναντήσεις. Γιατί πράγματι ο ενεργός πολίτης είναι αυτός που επιλέγει να συνδεθεί με άλλους, και διαφορετικούς Άλλους. Είναι αυτός που υποστηρίζει προτάσεις εθελοντισμού και ενισχύει, αλλά και απολαμβάνει ένα κλίμα κοινωνικής αναγνώρισης της εθελοντικής προσφοράς.
Και στις δύο κατευθύνσεις, indoor και outdoor, κοινό στοιχείο – και ίσως το πιο κρίσιμο αίτημα δημοκρατίας σήμερα- είναι η επαναφορά της πίστης ότι τα πράγματα αλλάζουν. Μια κοινωνία που ήδη από την εκπαίδευση έχει παραιτηθεί από την ιδέα της αλλαγής είναι μια δημοκρατικά νεκρή κοινωνία, γιατί στην ουσία έχει ακυρώσει τη σημασία των πολιτικών επιλογών της. Από την τάξη μέχρι την γειτονιά, και από την πόλη μέχρι τη χώρα.
Επίλογος
Αντί επιλόγου μια πληροφορία. Στις 16 Απριλίου 2024 από το Πρωτοδικείο εκδόθηκε η πράξη ίδρυσης του συλλόγου Open School Days με 23 ιδρυτικά μέλη ενήλικες πια μαθητές των πρώτων 5 Open School. Γιατί ό,τι βάζεις στην εκπαίδευση μπορεί να το βρεις στην κοινωνία.
Αντί βιβλιογραφίας
Το επιστημονικό υπόβαθρο του προγράμματος Open School Days έχει επιρροές από δίκτυα outdoor education, από κοινωνικά μοντέλα εκπαίδευσης, από έρευνες για το βαθμό επίδρασης του σχεδιασμού του χώρου στις διαδικασίες μάθησης (project/inquiry based classrooms, low-anxiety educational environment), από μελέτες για την εκπαιδευτική σημασία των ανθρωπίνων δικτύων και του μεθοδολογικού εργαλείου του social mapping.
