Αντιγόνη Αλεξίου – Αερικού, Νιόβη Καραναστάση, Μιχάλης Παππάς ( Μαθητές )

Επιβλέπουσα εκπαιδευτικός: Ευφροσύνη Ζαχαράτου, ΠΕ02

Σχολείο: 1ο Πρότυπο ΓΕΛ Αθηνών – Γεννάδειο

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο Όμιλος Θεάτρου του 1ου Πρότυπου ΓΕΛ Αθηνών – Γεννάδειου ανέδειξε το έργο του βραβευμένου από την Ακαδημία Αθηνών ποιητή, πεζογράφου, και μεταφραστή της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, Τίτου Πατρίκιου. Ειδικότερα, θέσαμε προς μελέτη τη ζωή του σημαντικού ποιητή, τους βασικούς θεματικούς άξονες της ποίησής του και ανιχνεύσαμε επιρροές στο πλαίσιο της διακειμενικότητας. Εκτός αυτού, διοργανώσαμε

τιμητική εκδήλωση για την Ημέρα της Ποίησης με προσκεκλημένο τον ποιητή, στην οποία μαθητές/μαθήτριες συνομίλησαν με τον Τίτο Πατρίκιο, εξέθεσαν τις απόψεις τους σχετικά με την πρόσληψη ποιημάτων του, έκαναν εκφραστικές αναγνώσεις, διερεύνησαν τη διακαλλιτεχνική προσέγγιση του έργου του και μέσω της δημιουργικής γραφής συνέθεσαν δικά τους έργα. Στόχος της παρουσίασής μας είναι η ανάδειξη του έργου του Τίτου Πατρίκιου και η απόδοση τιμής στο πρόσωπό του εκ μέρους του σχολείου μας.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Ημέρα Ποίησης, Τίτος Πατρίκιος, δημιουργική γραφή, εκφραστική ανάγνωση.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παρούσα εργασία οργανώθηκε με βάση τους ακόλουθους άξονες:

- Μελέτη της ζωής και του έργου του Τίτου Πατρίκιου.

- Διερεύνηση των επιρροών που δέχτηκε ο Τίτος Πατρίκιος: Κ.Π. Καβάφης, Κ. Καρυωτάκης, Γ. Ρίτσος κ.ά.

- Επιλογή θεματικών αξόνων του έργου του Τίτου Πατρίκιου: η αυτοαναφορικότητα, η μαθητεία, ο έρωτας.

- Σύνθεση ερμηνευτικού σχολίου.

- Σύνθεση ποιημάτων μέσω δημιουργικής γραφής.

- Άσκηση σε εκφραστικές αναγνώσεις.

Οι παιδαγωγικοί στόχοι που τέθηκαν σε επίπεδο δεξιοτήτων μάθησης, ζωής και νου είναι οι ακόλουθοι:

1) Δεξιότητες μάθησης:

- Εξοικείωση με τη ζωή και το έργο του Τίτου Πατρίκιου.

- Συνειδητοποίηση της διαχρονικότητας θεμάτων, όπως ο έρωτας, η σχέση του καλλιτέχνη με την τέχνη, η έννοια της μαθητείας.

2) Δεξιότητες ζωής:

- Ανάπτυξη κριτικής προσέγγισης για επίκαιρα θέματα που πραγματεύεται μέσω της ποίησής του ο Τίτος Πατρίκιος.

- Ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης.

3) Δεξιότητες του νου:

Προετοιμασία της εκδήλωσης για την Ημέρα της Ποίησης.

Στο πλαίσιο αυτό οι μαθητές και οι μαθήτριες αξιοποιώντας τη μέθοδο project μέσα από βιωματικές και συνεργατικές δραστηριότητες διερεύνησαν βασικούς άξονες της ποίησης του Τίτου Πατρίκιου και διοργάνωσαν την τιμητική εκδήλωση για τον μεγάλο ποιητή.

Επιπλέον, το συγκεκριμένο project συνδέεται με τη Νεοελληνική Γλώσσα και τη Λογοτεχνία όλων των τάξεων του Λυκείου και στο πλαίσιο αυτό η εκδήλωση για την Ημέρα της Ποίησης είχε διάχυση σε όλη τη σχολική κοινότητα.

Ως προς τις φάσεις του προγράμματος, τo εν λόγω project υλοποιήθηκε σε τρεις φάσεις ως εξής:

Α΄ φάση:

Συγκρότηση μαθητικής ομάδας.
Διερεύνηση του θέματος.
Χρονοδιάγραμμα εργασιών.
Κατανομή αρμοδιοτήτων στους μαθητές και στις μαθήτριες.

Β΄ φάση

Εργασίες σε ομάδες (επιλογή θεματικών αξόνων, επιλογή αντιπροσωπευτικών ποιημάτων, εκφραστικές αναγνώσεις ποιημάτων, συγγραφή ερμηνευτικού σχολίου, δημιουργική γραφή).

Γ΄ φάση

Διοργάνωση της Ημέρας Ποίησης.

ΣΩΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Η ζωή και το έργο του Τίτου Πατρίκιου

Στο πλαίσιο της μεθόδου project, αρχικά διερευνήθηκε η ζωή και το έργο του Τίτου Πατρίκιου. Ειδικότερα, ο Τίτος Πατρίκιος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1928 και σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Σε μικρή ηλικία πήρε μέρος στην Αντίσταση και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να εξοριστεί στη Μακρόνησο και στον Άη-Στράτη. Από το 1959 ως το 1964 σπούδασε Κοινωνιολογία στο Παρίσι, όπου και έζησε για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος, μεταφραστής, δικηγόρος και ερευνητής κοινωνιολόγος σε ερευνητικά κέντρα στο Παρίσι, την Αθήνα και τη Ρώμη. Καλλιέργησε την κοινωνική ποίηση και η ζωή του σημαδεύτηκε από εξορίες, ακόμα και από καταδίκη σε θάνατο. Αυτές οι εμπειρίες σημάδεψαν τόσο τον ίδιο, όσο, όπως ήταν φυσικό, και την ποίησή του. Έτσι στο έργο του επανέρχονται σταθερά οι συνθήκες της εξορίας, ο φόβος, η απομόνωση, η εξαθλίωση, η ανικανοποίητη ερωτική επιθυμία.

Η ποίησή του συνδέθηκε με το αγωνιστικό κλίμα και τις εμπειρίες που βίωσαν οι Έλληνες ποιητές την περίοδο της Αντίστασης. Στις συλλογές του Χωματόδρομος (1954), Μαθητεία (1963), Προαιρετική στάση (1975), ο Πατρίκιος χρησιμοποιεί ένα λόγο επιγραμματικό, χωρίς στολίδια, που εκφράζει την καθαρή σκέψη αλλά και την αυθεντικότητα των συναισθημάτων του. Σταθερός μένει ο προσανατολισμός του στη διαρκή αναζήτηση της αλήθειας, με μια ματιά γεμάτη ευαισθησία και στοχαστικότητα. Η ποιητική του βασίζεται σε αντιθετικά μοτίβα, όπως οι ήχοι και οι σιωπές, το παρελθόν με τις οδυνηρές αναμνήσεις και το παρόν, η φθορά του σώματος και τα αειθαλή συναισθήματα. Η ειρωνεία διαβρώνει την αφήγηση, η οποία συχνά γίνεται αλληγορική.

Παρόλο που ο ποιητής δεν τρέφει αυταπάτες για τη θέση της ποίησης στον σημερινό κόσμο, σημειώνει:

«Επισκοπώντας τα πράγματα που έχουν ήδη γίνει

Η ποίηση ψάχνει για απαντήσεις

σ’ ερωτήματα που δεν έχουν ακόμα τεθεί».

Οι επιρροές

Ως προς τις επιρροές του, όπως αναφέρει ο ίδιος ο Τίτος Πατρίκιος σε συνέντευξή του:

«Εκτός από τον Ρίτσο, στον οποίο οφείλω πολλά όπως είπα, αγαπούσα τον Νικηφόρο Βρεττάκο με τον οποίο ήμασταν πολύ συνδεδεμένοι, ήταν ένας θαυμάσιος άνθρωπος, εκτός από την ποιητική του αξία.

Ξεχωρίζω επίσης τον Τάσο Λειβαδίτη, ιδιαίτερα τα τελευταία του ποιήματα, που είναι αριστουργηματικά, τον Άρη Αλεξάνδρου, τον Μανώλη Αναγνωστάκη, τον Νίκο Καββαδία, τον Γιάννη τον Κοντό και πολλούς ακόμα. Και βέβαια πάντα τον Καβάφη και τον Καρυωτάκη. Ζήλευα τα ποιήματα του Σεφέρη, τον Ελύτη τον θαύμαζα» (www.athensvoice.gr ).

Οι θεματικοί άξονες

Η μαθητική ομάδα επέλεξε τους θεματικούς άξονες της αυτοαναφορικότητας, του έρωτα και της μαθητείας και αντίστοιχα αντιπροσωπευτικά ποιήματα. Ακολούθως παρατίθεται το corpus των ποιημάτων που αποτέλεσε τον πυρήνα για την Ημέρα της Ποίησης.

Η αυτοαναφορικότητα

Στάσεις

Από τη στάση μου

προς τη ζωή

βγαίνουν τα ποιήματά μου.

Μόλις υπάρξουν

τα ποιήματά μου

μια στάση μου επιβάλλουν

αντίκρυ στη ζωή.

Τίτος Πατρίκιος, ποίημα από τη συλλογή Μαθητεία (1952-1962)

Στίχοι, 2

Στίχοι που κραυγάζουν

στίχοι που ορθώνονται τάχα σαν ξιφολόγχες

στίχοι που απειλούν την καθεστηκυία τάξη

και μέσα στους λίγους πόδες τους

κάνουν ή ανατρέπουν την επανάσταση,

άχρηστοι, ψεύτικοι, κομπαστικοί,

γιατί κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα

κανένας στίχος δεν κινητοποιεί τις μάζες.

(Ποιες μάζες; Μεταξύ μας τώρα –

ποιοι σκέφτονται τις μάζες;

Το πολύ μια λύτρωση ατομική, αν όχι ανάδειξη.)

Γι’ αυτό κι εγώ δε γράφω πια

για να προσφέρω χάρτινα ντουφέκια

όπλα από λόγια φλύαρα και κούφια.

Μόνο μιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω

να ρίξω λίγο φως στην πλαστογραφημένη μας ζωή.

Όσο μπορώ, κι όσο κρατήσω.

Αύγουστος 1957

Τίτος Πατρίκιος, Ποιήματα Α΄ (1943-1959)

Σε βρίσκει η ποίηση

Εκεί πού αναρωτιέσαι για πράγματα που πρώτη φορά αντικρίζεις

για πράγματα χιλιοειπωμένα που έχουνε πια περάσει

για πράγματα που ξαφνιάζουν κι ας γίνονται κάθε μέρα

για πράγματα που έλεγες δεν θα συμβούν ποτέ και τώρα συμβαίνουν μπρος στα μάτια σου

γι’ άλλα που επαναλαμβάνονται μ’ ελάχιστες παραλλαγές

για πράγματα που πουλιούνται μόλις πιάσουν κατάλληλη τιμή

για πράγματα που σάπισαν με το πέρασμα του καιρού

ή που ήσαν σάπια απ’ την αρχή και δεν το έβλεπες

εκεί που απορείς για πράγματα που μπόρεσες να κάνεις

για πράγματα σοβαρά ή ανόητα που ρίσκαρες τη ζωή σου

για πράγματα σημαντικά που τα κατάλαβες αργότερα

για πράγματα που τα φοβήθηκες κι απέφυγες ν’ αναλάβεις

για πράγματα που τα προγραμμάτισες και δεν σου βγήκαν

γι’ άλλα που τα σχεδίασαν άλλοι και βγήκαν διαφορετικά

για πράγματα που σου έτυχαν χωρίς να τα περιμένεις

για πράγματα που μόνο τα ονειρεύτηκες

και κάποτε, μία στις χίλιες, πραγματώθηκαν…

Εκεί απάνω σε βρίσκει η ποίηση.

Τίτος Πατρίκιος, ποίημα από τη συλλογή Σε βρίσκει η ποίηση (2012)

Η μαθητεία

Να μαθαίνεις

Όταν φτάσεις κάποτε ν’ ανακαλύψεις
πόσες ακόμα αυταπάτες συντηρούσες
όταν αναγκαστείς ν’ αναγνωρίσεις
κι εκείνα που δεν ήθελες να παραδεχτείς
όταν πέσει και το τελευταίο είδωλο
που πάνω του στήριζες την πίστη σου
τότε μπορεί ν’ αρχίσεις να μαθαίνεις
πόσο βαθιά πηγαίνουν, πόσο είναι σκοτεινές
οι ρίζες της καθεμιάς σου πράξης.

Τίτος Πατρίκιος, ποίημα από τη συλλογή Οι ρίζες και η βροχή (1959)

Ο έρωτας

Τρία ποιήματα για τη Ρένα

ΙΙ

Μια σύντομη ζωή γυναίκας
πέρασε σαν αστραπή
μέσα από τη δική μου
για να την κάνει πιο ζωή
να βεβαιώσει πως το φως
όσο κι αν όλα αρχίζουν
και τελειώνουν με σκοτάδι
πάντοτε βρίσκει τρόπους
να επανέρχεται και να φωτίζει.

Τίτος Πατρίκιος, ποίημα από τη συλλογή Συγκατοίκηση με το παρόν (2011)

Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης για την Ημέρα της Ποίησης είχαμε τη χαρά και την τιμή ο Τίτος Πατρίκιος να μας διαβάσει ο ίδιος δύο αγαπημένα του ποιήματα που ξεχωρίζει και είναι τα ακόλουθα:

Η βία

Προσπαθώ να πω τα πράγματα

με τ’ όνομά τους

και κάθε τόσο συναντώ

καινούργιες δυσκολίες.

Λόγου χάρη να πω τη βία, βία,

όχι ειρηνευτική επέμβαση

τη βία των πλουσίων και ισχυρών,

ούτε αναπόφευκτες ακρότητες

τη βία των φτωχών και καταπιεσμένων.

Με δυσκολεύουνε οι μεταλλάξεις

αυτού που λέμε αναγκαιότητα της Ιστορίας

οι αντιστροφές στις κινήσεις των πολιτικών

οι αναρίθμητες αναλύσεις των δημοσιολόγων

όμως κυρίως με περιπλέκουν

οι δικές μου ερμηνείες κι ενοχές.

Θα ’θελα πλέον να πω ανοιχτά

ότι έφτασα να απεχθάνομαι

την κάθε, όποιου και να ’ναι, βία.

Τίτος Πατρίκιος, Ποιήματα Β, 1959 – 2007 – Τίτος Πατρίκιος, Εκδ. Κίχλη

Η γλώσσα μου

Τη γλώσσα μου δεν ήταν εύκολο να

τη φυλάξω

ανάμεσα σε γλώσσες που πήγαιναν να

την καταβροχθίσουν

όμως στη γλώσσα μου συνέχιζα πάντα

να μετράω

στη γλώσσα μου έφερνα το χρόνο στα

μέτρα του κορμιού

στη γλώσσα μου πολλαπλασίαζα την

ηδονή ως το άπειρο

μ’ αυτή ξανάφερνα στο νου μου ένα

παιδί

με άσπρο σημάδι από πετριά στο κου-

ρεμένο του κεφάλι.

Πάσχιζα να μη χάσω ούτε μία της

Λέξη

Γιατί σ’ αυτή τη γλώσσα μου μιλούσαν

κι οι νεκροί.

Τίτος Πατρίκιος, Ηδονή των παρατάσεων, Κέδρος, 1998

Επιπλέον, μέλη της μαθητικής ομάδας συνέθεσαν δύο δικά τους ποιήματα εμπνεόμενα από την ποίηση του Τίτου Πατρίκιου:

Mου λείπει, Αντιγόνη Αλεξίου – Αερικού

Μου λείπει

Μου λείπει κάθε στιγμή που ήλιος βλέπει την Αυγή

Κάθε στιγμή που το τώρα έγινε εχθές

Και το μετά για πάντα

Μου λείπει όταν κοιτάζω στον καθρέφτη

Μέσα στα μάτια μου

Ή στα δικά σου

Το καστανό που αντανακλούσε ο ήλιος, θύμιζε της νύχτας πεταλούδες

Ή ένα δάσος που ζητά να ιδωθεί

Εκείνο το χαμόγελο, σα μια σταγόνα που ζητά να φτάσει πρώτη στο κενό, να συναντήσει κι άλλες

Κι όμως εκείνη σε αγκαλιάζει απαλά

Γιατί πίσω από της φυλακής σου τα παράθυρα

- Ή μάλλον μπρος τους -

Φαινόταν πάντα η ζεστασιά που τόσο θέλησες να κρύψεις

Μεταμεσονύχτιες συνωμοσίες, Νιόβη Καραναστάση

Αδειανά πρόσωπα των διαδρομών ψιθυρίζουν λέξεις που δεν έχουν πια καμιά γεύση

και με κάθε ψέμα που ψιθύρισες μέσα στο σκοτάδι

και με κάθε αναστεναγμό που μαρτυράνε τα σοκάκια

μέσα στη σιωπή που σε πνίγει τα βραδιά απόηχοι κατακερματισμένου λόγου φτάνουν στο στόμα σου σαν πουλιά.

είμαι η ξεφτισμένη πόρτα στο πίσω μέρος της αυλής

είμαι η χιλιοπατημένη γόπα που οι βιαστικοί διαβάτες προσπερνούν

είμαι η σκιά του φαναριού που πέφτει πάνω στον πεζόδρομο

είμαι η γυμνή φιγούρα που κόβει βόλτες στον έναστρο ουρανό.

Κι αν κάποτε, με δεις να πετάω στο βυσσινί φεγγαρόφωτο,

με το φως να αντανακλά τον κάθε πνιγμένο σου πόνο,

άκου. Άκου τα πουλιά που σιγοτραγουδούν.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ανακεφαλαιώνοντας, οι μαθητές και οι μαθήτριες δημιούργησαν μία πρωτότυπη εκδήλωση για την Ημέρα της Ποίησης και είχαν τη μοναδική ευκαιρία να συναντήσουν και να συζητήσουν από κοντά με έναν από τους μεγαλύτερους εν ζωή ποιητές. Στο πλαίσιο αυτό είχαν τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν δεξιότητες μάθησης, καθώς και δεξιότητες νου και ζωής.

Ασφαλώς υπήρξαν και δυσκολίες, όπως:

- Η συνεργασία μεταξύ των μαθητών/μαθητριών.

- Η εύρεση χρόνου για πρόβες λόγω των απαιτητικών προγραμμάτων των παιδιών στο Λύκειο.

- Η έλλειψη εξοικείωσης των μαθητών/μαθητριών με την ποίηση.

- Η προσπάθεια ένταξης και συμπερίληψης όλων των μελών της μαθητικής ομάδας.

Εν κατακλείδι, η παρούσα εισήγηση αναδεικνύει την αξία της τέχνης και ειδικότερα της ποίησης με βιωματικό τρόπο όχι μόνο στο πλαίσιο ενός γνωστικού αντικειμένου αλλά γενικότερα ως δράση στο αναλυτικό πρόγραμμα του Λυκείου με στόχο το ευρύτερο άνοιγμα του σχολείου προς την κοινωνία και τους πνευματικούς ανθρώπους.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Πατρίκιος Τ. (2022). Μιαν άκρη της αλήθειας να σηκώσω. Πρόλογος: Γιώργος Αρχιμανδρίτης. Αθήνα: Πατάκης.

Πατρίκιος Τ. (2017). Ποιήματα Α” (1943-1959). Αθήνα: Κίχλη.

Πατρίκιος Τ. (2012). Σε βρίσκει η ποίηση. Αθήνα: Κίχλη.

Ψυχοπαίδης Γ. (2022), Έρως Πόλεμος: 24 Εικόνες πάνω στην ποίηση του Τίτου Πατρίκιου, ποιήματα από τον Λυσιμελή πόθο. 34 Πρόσωπα της ποίησης. Αθήνα: Πατάκης.

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

https://www.athensvoice.gr/politismos/vivlio/809559/titos-patrikios-sunedeuxi-me-ton-poiiti/ (προσπελάστηκε στις 20.07.2024)

http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2710/Keimena-Neoellinikis-Logotechnias_G-Lykeiou_html-empl/index_a_24_02.html (προσπελάστηκε στις 20.07.2024)