Ενισχύοντας την Ψηφιακή Επάρκεια των Εκπαιδευτικών με το SELFIEforTEACHERS: Η δράση eTwinning στην Ελλάδα

Ενισχύοντας την Ψηφιακή Επάρκεια των Εκπαιδευτικών με το SELFIEforTEACHERS: Η δράση eTwinning στην Ελλάδα

Τζιμόπουλος Νίκος(1), Δασκαλάκης Αντώνης(2)

NSO eTwinning, Εκπαιδευτικός ΠΕ02

Nikos.tzim@gmail.com, DaskalakisA23@gmail.com

Περίληψη

Το SELFIEforTEACHERS στοχεύει στην ενίσχυση της ψηφιακής επάρκειας των εκπαιδευτικών μέσω αυτοαξιολόγησης. Βοηθά στην αναγνώριση τομέων προς βελτίωση και συμβάλλει στον σχεδιασμό επαγγελματικής ανάπτυξης σε επίπεδο εκπαιδευτικής πολιτικής. Η παρούσα εργασία παρουσιάζει τα ευρήματα μιας δράσης του Εθνικού Οργανισμού Υποστήριξης eTwinning (NSO) Ελλάδας (2023) για την υποστήριξη της επαγγελματικής ανάπτυξης εκπαιδευτικών στην αξιοποίηση ψηφιακών τεχνολογιών στη διδασκαλία. Η δράση περιλάμβανε 15 διαδικτυακά σεμινάρια συνολικής διάρκειας 200 ωρών, με θεματικές όπως η ρομποτική, η τεχνητή νοημοσύνη, τα εργαλεία Web 2.0, οι κινητές συσκευές και η τρισδιάστατη εκτύπωση.Οι συμμετέχοντες —6.012 επιμορφούμενοι και 164 επιμορφωτές— κλήθηκαν να χρησιμοποιήσουν το SELFIEforTEACHERS στην αρχή (Οκτώβριος 2022) και στο τέλος (Μάιος 2023) των σεμιναρίων, με σκοπό την αποτύπωση των μαθησιακών τους αναγκών και της προόδου τους. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι εκπαιδευτικοί ανέφεραν τουλάχιστον 15% αύξηση στην αυτοαντίληψή τους για την ψηφιακή τους επάρκεια μετά την επιμόρφωση, γεγονός που αποδεικνύει τη θετική επίδραση των σεμιναρίων. Οι επιμορφωτές παρουσίασαν ήδη από την αρχή υψηλότερα επίπεδα επάρκειας, κάτι που ενίσχυσε την επιλογή τους ως καθοδηγητές άλλων εκπαιδευτικών. Τα ευρήματα αναδεικνύουν τη σημασία στοχευμένων προγραμμάτων επαγγελματικής μάθησης για την ψηφιακή εκπαίδευση και τον ρόλο του SELFIEforTEACHERS στην παρακολούθηση της προόδου και στον εκπαιδευτικό σχεδιασμό. Η θετική ανταπόκριση της κοινότητας του eTwinning υπογραμμίζει την σημασία της αξιοποίησης υφιστάμενων δικτύων για την προώθηση της ψηφιακής τεχνολογίας στην εκπαίδευση.

Εισαγωγή

Στο ραγδαία μεταβαλλόμενο πεδίο της εκπαίδευσης, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να ανταποκρίνονται στις συνεχώς εξελισσόμενες απαιτήσεις της διδασκαλίας και της μάθησης, σε ένα περιβάλλον όπου ο ψηφιακός μετασχηματισμός καθίσταται ολοένα και πιο κυρίαρχος. Η συνεχής πρόοδος της τεχνολογίας, η οποία επηρεάζει κάθε πτυχή της κοινωνικής και επαγγελματικής ζωής, απαιτεί από τους εκπαιδευτικούς να χειρίζονται ποικίλα ψηφιακά εργαλεία και πλατφόρμες με ευχέρεια και αποτελεσματικότητα.

Υπό αυτό το πρίσμα, η έννοια της ψηφιακής ικανότητας, υπερβαίνει την απλή τεχνική δεξιότητα και περιλαμβάνει ένα ευρύτερο φάσμα γνώσεων, στάσεων και ικανοτήτων. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται στην ικανότητα των εκπαιδευτικών να αξιοποιούν ψηφιακές τεχνολογίες με επάρκεια, να τις ενσωματώνουν με παιδαγωγική σκοπιμότητα στη διδακτική πράξη καθώς και να προσαρμόζονται ευέλικτα στις μεταβαλλόμενες τεχνολογικές συνθήκες.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζει την ψηφιακή ικανότητα ως θεμελιώδες προσόν για τους εκπαιδευτικούς σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Η σημασία της ψηφιακής ικανότητας καταγράφεται στις Συστάσεις του Συμβουλίου για τις Βασικές Ικανότητες της Δια Βίου Μάθησης (European Commission, 2006; 2018), ενώ τα μέτρα υποστήριξης των εκπαιδευτικών ενσωματώνονται στο Ψηφιακό Σχέδιο Δράσης για την Εκπαίδευση 2021–2027 (European Commision, 2020).

Σχήμα 1: Αντικείμενα αυτοαξιολόγησης του SELFIEforTEACHERS

Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η πρωτοβουλία SELFIEforTEACHERS (SfT), η οποία βασίζεται στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Ψηφιακής Ικανότητας Εκπαιδευτικών (DigCompEdu). Το εργαλείο αυτό προσφέρει μια δομημένη διαδικασία αυτοαξιολόγησης, αποτυπώνοντας την ψηφιακή ικανότητα των εκπαιδευτικών μέσω 22 δεξιοτήτων κατανεμημένων σε έξι τομείς (Redecker, 2017).

Το SELFIEforTEACHERS αποσκοπεί στην υποστήριξη των εκπαιδευτικών για την περαιτέρω ανάπτυξη των ψηφιακών τους δεξιοτήτων μέσω μιας διαδικασίας αυτοαναστοχασμού (Economou, 2023). Περιλαμβάνει 32 ερωτήματα αυτοαξιολόγησης (βλ. Σχήμα 1) που αντιστοιχούν σε 6 επίπεδα επάρκειας (βλ. Σχήμα 2) και φιλοξενείται διαδικτυακά στο https://educators-go-digital.jrc.ec.europa.eu.

Σχήμα 2: Επίπεδα επάρκειας του SELFIEforTEACHERS

Ο αναστοχασμός, ως εσωτερική διαδικασία, μπορεί να εμβαθύνει την κατανόηση του εαυτού και να οδηγήσει σε ανακαλύψεις και επιγνώσεις που μπορούν να ενεργοποιήσουν την αυτοαξιολόγηση και την ικανότητα για βελτίωση (Desjarlais & Smith, 2011) . Μέσα από αυτή τη διαδικασία, οι εκπαιδευτικοί δύνανται να εντοπίζουν τόσο τα πλεονεκτήματα όσο και τις αδυναμίες της διδακτικής τους πρακτικής, να αντιλαμβάνονται τον αντίκτυπο της διδασκαλίας τους στην ανάπτυξη των μαθητών και να ενσωματώνουν νέες παιδαγωγικές καινοτομίες. Ο αναστοχασμός ενθαρρύνει τη συνεχή ενημέρωση για τις εξελίξεις στην εκπαιδευτική θεωρία και πράξη, ενισχύοντας τη δυναμική ανταπόκριση στις ποικίλες μαθησιακές ανάγκες(Κανακάρης, 2015).

Η αξιοποίηση του εργαλείου SELFIEforTEACHERS (SfT) δίνει στους εκπαιδευτικούς τη δυνατότητα αυτοαξιολόγησης των ψηφιακών δεξιοτήτων τους, εντοπίζοντας περιοχές προς ανάπτυξη. Η ανατροφοδότηση που λαμβάνουν—με αποτελέσματα και συστάσεις—διευκολύνει το σχεδιασμό εξατομικευμένων διαδρομών επαγγελματικής μάθησης προσαρμοσμένων στις ανάγκες τους. Η συλλογή συγκεντρωτικών δεδομένων από τη λειτουργία «ομάδας» της πλατφόρμας παρέχει πολύτιμα στοιχεία για την υποστήριξη εκπαιδευτικής πολιτικής σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, διευκολύνοντας τον σχεδιασμό στοχευμένων προγραμμάτων επαγγελματικής ανάπτυξης.

Για την περαιτέρω διερεύνηση της εφαρμογής του εργαλείου σε διαφορετικά περιβάλλοντα, συγκροτήθηκε το Δίκτυο Εμπειρογνωμόνων SELFIEforTEACHERS, αποτελούμενο από εκπαιδευτικούς, διευθυντές, επιμορφωτές, ερευνητές και εκπροσώπους φορέων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Στην Ελλάδα, ο Εθνικός Οργανισμός Υποστήριξης eTwinning (NSO) υλοποιεί δράσεις για την ενίσχυση της επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών στην παιδαγωγική αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών. Έχουν σχεδιαστεί και προσφερθεί 15 διαδικτυακά προγράμματα συνολικής διάρκειας 200 ωρών, καλύπτοντας θεματικές όπως η εκπαιδευτική ρομποτική, η τεχνητή νοημοσύνη, τα εργαλεία Web 2.0, η αξιοποίηση κινητών συσκευών και η τρισδιάστατη εκτύπωση.

Μεταξύ των «περιπτώσεων χρήσης» του Δικτύου, οι συμμετέχοντες—εκπαιδευόμενοι και επιμορφωτές—χρησιμοποίησαν το εργαλείο στην αρχή και στο τέλος της επιμόρφωσης, για να καταγράψουν τις αρχικές ανάγκες και την πρόοδο των ψηφιακών τους ικανοτήτων. Η ανάλυση των δεδομένων επέτρεψε στον Εθνικό Οργανισμό Υποστήριξης eTwinning να αξιολογήσει τον αντίκτυπο των δράσεων και να κατανοήσει πώς οι συμμετέχοντες αντιλαμβάνονταν τις δεξιότητές τους πριν και μετά την επιμόρφωση.
Η παρούσα εργασία θα παρουσιάσει τα ευρήματα της υλοποίησης της δράσης από τον ελληνικό NSO του eTwinning για το σχολικό έτος 2022-2023, εστιάζοντας στα εξής ερευνητικά ερωτήματα:

l  ΕΕ1: Υπήρξε αλλαγή στην αυτοαντίληψη των συμμετεχόντων για τις ψηφιακές τους δεξιότητες πριν και μετά την παρακολούθηση των προσφερόμενων μαθημάτων; Πώς και σε ποιο βαθμό;

l  ΕΕ2: Υπήρξε διαφορά στην αυτοαντίληψη των συμμετεχόντων για τις ψηφιακές τους δεξιότητες μεταξύ των δύο ομάδων (εκπαιδευόμενοι και επιμορφωτές); Πώς και σε ποιο βαθμό;

Μεθοδολογία

Κατά την έναρξη του σχολικού έτους 2022–2023 δημοσιεύθηκε ανοιχτή πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα, οι οποίοι επιθυμούσαν να συμμετάσχουν σε διαδικτυακά επιμορφωτικά προγράμματα με αντικείμενο την παιδαγωγική αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών και εργαλείων. Τα προγράμματα αυτά σχεδιάστηκαν και προσφέρθηκαν από τον Εθνικό Οργανισμό Υποστήριξης του eTwinning (National Support Organization – NSO). Παράλληλα, απευθύνθηκε πρόσκληση και προς επιμορφωτές που ενδιαφέρονταν να αναλάβουν τη διδασκαλία των επιμέρους θεματικών ενοτήτων.

Στο πλαίσιο της μελέτης, ενσωματώθηκε στο πρόγραμμα το εργαλείο SELFIEforTEACHERS (SfT), το οποίο χρησιμοποιήθηκε τόσο από τους εκπαιδευτικούς όσο και από τους επιμορφωτές, προκειμένου να αυτοαξιολογήσουν τις ψηφιακές τους δεξιότητες στην έναρξη (Οκτώβριος 2022) και στη λήξη (Μάιος 2023) της επιμόρφωσης.

Για την απάντηση στα ερευνητικά ερωτήματα, δημιουργήθηκαν δύο διακριτές ομάδες στην πλατφόρμα SELFIEforTEACHERS: (α) η ομάδα των εκπαιδευομένων και (β) η ομάδα των επιμορφωτών. Κατά την έναρξη του προγράμματος, καταγράφηκαν συνολικά 6.012 συμμετοχές από εκπαιδευόμενους και 164 από επιμορφωτές, οι οποίοι υπέβαλαν τις αρχικές τους αυτοαναστοχαστικές αξιολογήσεις. Ωστόσο, στη λήξη του προγράμματος, μόνο 87 εκπαιδευόμενοι και 25 επιμορφωτές υπέβαλαν εκ νέου αξιολογήσεις (βλ. Πίνακα 1). Προκειμένου να αντισταθμιστεί η σημαντική απόκλιση στον αριθμό συμμετοχών μεταξύ των δύο χρονικών σημείων, τα αποτελέσματα επαληθεύτηκαν μέσω επανάληψης της επιμορφωτικής δράσης κατά το σχολικό έτος 2023–2024. Στον δεύτερο κύκλο, υποβλήθηκαν 3.251 αξιολογήσεις στην αρχή (Οκτώβριος 2023) και 3.568 στη λήξη (Μάιος 2024), γεγονός που επέτρεψε την πιο αξιόπιστη αποτίμηση της επίδρασης του προγράμματος.

 

Πίνακας 1. Συμμετέχοντες στη μελέτη κατά το έτος 2022 – 2023

 Η συμμετοχή στη μελέτη ήταν προαιρετική, και ως εκ τούτου, τα δεδομένα συλλέχθηκαν από ένα μη τυχαίο δείγμα ευκολίας. Η ανάλυση των αποτελεσμάτων βασίστηκε αποκλειστικά σε ανωνυμοποιημένα συγκεντρωτικά δεδομένα, τα οποία εξήχθησαν από την πλατφόρμα μέσω της αυτοματοποιημένης αναφοράς ομάδας που παράγει το εργαλείο SELFIEforTEACHERS.

Τα δεδομένα περιλάμβαναν τις απαντήσεις των συμμετεχόντων στα 32 στοιχεία του αυτοαναστοχαστικού ερωτηματολογίου, καθώς και βασικές πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά των χρηστών. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται με τη μορφή μέσων όρων τόσο συνολικά όσο και κατά περιοχή ψηφιακής επάρκειας, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Ψηφιακών Ικανοτήτων των Εκπαιδευτικών (DigCompEdu), το οποίο διαρθρώνεται σε έξι βασικούς άξονες.

Αποτελέσματα

Για τους σκοπούς της παρούσας μελέτης, τα δεδομένα που προέκυψαν από τη διαδικασία του αυτοαναστοχασμού αναλύθηκαν με στόχο τη διερεύνηση της αντίληψης των συμμετεχόντων σχετικά με το επίπεδο της ψηφιακής τους επάρκειας, όπως αυτή αποτυπώνεται μέσω του εργαλείου SELFIEforTEACHERS. Η αυτοαξιολόγηση των συμμετεχόντων καταγράφηκε μέσα από τις απαντήσεις τους στα 32 επιμέρους στοιχεία του ερωτηματολογίου, τα οποία οργανώνονται σύμφωνα με τους έξι τομείς του πλαισίου DigCompEdu.

Η ανάλυση των αποτελεσμάτων επικεντρώθηκε στη συγκριτική αξιολόγηση των δύο βασικών ομάδων της μελέτης: των εκπαιδευομένων και των επιμορφωτών.

Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, η αυτοαντίληψη όλων των συμμετεχόντων για την ψηφιακή τους επάρκεια ήταν υψηλότερη μετά την παρακολούθηση των σεμιναρίων, τουλάχιστον κατά 18% υψηλότερη από την αρχική τους αντίληψη (Σχήμα 3).

Σχήμα 3: Συνολικά αποτελέσματα αυτοαξιολόγησης των επιμορφούμενων στην αρχή και στο τέλος του προγράμματος κατά το 2022-2023.

Η διαφορά αυτή είναι εμφανής και στις έξι περιοχές της ψηφιακής επάρκειας, με διαφορά 18% στην Περιοχή 1 (Επαγγελματική εμπλοκή), 15% στην Περιοχή 2 (Ψηφιακοί πόροι), 18% στην Περιοχή 3 (Διδασκαλία και μάθηση) και 20% στις Περιοχές 4 (Αξιολόγηση), 5 (Ενδυνάμωση μαθητών) και 6 (Διευκόλυνση της ψηφιακής επάρκειας των μαθητών) (Σχήμα 4).

Σχήμα 4: Αποτελέσματα αυτοαξιολόγησης των επιμορφούμενων ανά τομέα στην αρχή και στο τέλος του προγράμματος κατά το 2022-2023.

Εξετάστηκε επίσης η αυτοαντίληψη των συμμετεχόντων για την ψηφιακή τους επάρκεια στο πρόγραμμα 2023-2024 και τα αποτελέσματα ήταν παρόμοια, καθώς η αυτοαντίληψή τους μετά την παρακολούθηση των σεμιναρίων ήταν τουλάχιστον κατά 17% υψηλότερη από την αρχική τους αντίληψη (Σχήμα 5).

Σχήμα 5: Συνολικά αποτελέσματα αυτοαξιολόγησης των επιμορφούμενων στην αρχή και στο τέλος του προγράμματος κατά το 2023-2024.

Στην περίπτωση των επιμορφωτών, η αρχική (πριν την προσφορά των μαθημάτων) και η τελική (μετά την προσφορά των μαθημάτων) αυτοαντίληψή τους για την ψηφιακή τους επάρκεια ήταν επίσης υψηλότερη από την αντίστοιχη των εκπαιδευομένων (Σχήμα 6).

Σχήμα 6: Συνολικά αποτελέσματα αυτοαξιολόγησης των επιμορφωτών στην αρχή και στο τέλος του προγράμματος κατά το 2022-2023.

Η εικόνα ήταν παρόμοια και όταν τα αποτελέσματα εξετάστηκαν σε όλες τις έξι περιοχές ψηφιακής επάρκειας, με διαφορά 13% στην Περιοχή 1, 12% στην Περιοχή 2, 14% στην Περιοχή 3, 17% στις Περιοχές 4 και 5 και 16% στην Περιοχή 6 (Σχήμα 7).

Σχήμα 7: Αποτελέσματα αυτοαξιολόγησης των επιμορφωτών ανά τομέα στην αρχή και στο τέλος του προγράμματος κατά το 2022-2023.

Κατά την εξέταση των αποτελεσμάτων σε σχέση με τις δύο ομάδες, τα συνολικά αποτελέσματα των επιμορφωτών για την ψηφιακή τους επάρκεια είναι υψηλότερα από εκείνα των εκπαιδευομένων, τόσο στην αρχή όσο και στο τέλος του προγράμματος (Πίνακας 2).

Πίνακας 2: Συνολικά αποτελέσματα επιμορφωτών και εκπαιδευόμων για τις ψηφιακές τους δεξιότητες στην αρχή και στο τέλος του προγράμματος το 2022-2023.

Συμπεράσματα

Η αύξηση της αυτοαντίληψης όλων των συμμετεχόντων αναφορικά με την ψηφιακή τους επάρκεια πριν και μετά την παρακολούθηση των προσφερόμενων μαθημάτων καταδεικνύει τη θετική επίδραση των εν λόγω μαθημάτων.

Επιπλέον, η υψηλότερη αυτοαντίληψη των επιμορφωτών αναφορικά με την ψηφιακή τους επάρκεια τόσο πριν όσο και μετά την υλοποίηση των μαθημάτων ενισχύει την ορθότητα της αρχικής επιλογής τους (δηλαδή, εκπαιδευτικών με πιο ανεπτυγμένες ψηφιακές δεξιότητες) για την προσφορά των μαθημάτων και την υποστήριξη άλλων εκπαιδευτικών στην επαγγελματική τους ανάπτυξη.

Τα αποτελέσματα αυτά μπορούν να διερευνηθούν περαιτέρω, μέσω της ενσωμάτωσης ποιοτικής μελέτης, με σκοπό την ανάλυση επιπρόσθετων παραγόντων που ενδέχεται να επηρεάζουν την αυτοαντίληψη των εκπαιδευτικών ως προς την ψηφιακή τους επάρκεια, καθώς και την ικανοποίησή τους από το προσφερόμενο πρόγραμμα επαγγελματικής ανάπτυξης.

Τα ευρήματα της μελέτης αναδεικνύουν επίσης τη σημασία στοχευμένων σεμιναρίων για εκπαιδευτικούς, αναφορικά με τη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών στη διδασκαλία και τη μάθηση, και καταδεικνύουν πώς η ενσωμάτωση του εργαλείου SELFIEforTEACHERS σε ένα πρόγραμμα συνεχούς επαγγελματικής μάθησης μπορεί να υποστηρίξει την περαιτέρω ανάπτυξη της ψηφιακής επάρκειας των εκπαιδευτικών.

Η διαδικασία αυτοαναστοχασμού μέσω του SELFIEforTEACHERS ενισχύει την επίγνωση των εκπαιδευτικών σχετικά με το τι συνιστά η ψηφιακή επάρκεια και τους βοηθά να εντοπίζουν τις μαθησιακές τους ανάγκες για περαιτέρω βελτίωση.

Επιπροσθέτως, τα αποτελέσματα δείχνουν πώς το εργαλείο μπορεί να αξιοποιηθεί στον εκπαιδευτικό σχεδιασμό πρωτοβουλιών επαγγελματικής ανάπτυξης.

Τέλος, η θετική ανταπόκριση της ελληνικής κοινότητας του eTwinning αναδεικνύει τις δυνατότητες αξιοποίησης υφιστάμενων δικτύων για την επιτάχυνση της ενσωμάτωσης των ψηφιακών τεχνολογιών στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Πριν ολοκληρωθεί η παρούσα ανάλυση, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα αποτελέσματα της μελέτης βασίζονται στην εφαρμογή μίας και μόνο περίπτωσης χρήσης του SELFIEforTEACHERS στην Ελλάδα και σε δεδομένα που προέρχονται από διαδικασία αυτοαναστοχασμού. Συνεπώς, οποιαδήποτε γενίκευση των ευρημάτων προς το ευρύτερο σύνολο των εκπαιδευτικών θα πρέπει να πραγματοποιείται με επιφύλαξη.

Αναφορές

Κανακάρης, Ν. (2015). Ο αναστοχασμός στη διδακτική πράξη: Έννοιες, μοντέλα και τεχνικές. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.

Desjarlais, M., & Smith, P. (2011). A comparative analysis of reflection and self-assessment. International Journal of Process Education, 3(1).

Economou, A. (2023). SELFIEforTEACHERS: Designing and developing a self-reflection tool for teachers’ digital competence. Luxembourg: Publications Office of the European Union. https://doi.org/10.2760/561258

European Commission. (2006). Recommendation of the European Parliament and of the Council on key competences for lifelong learning. Official Journal of the European Union, L394, 10–18. https://bit.ly/2Wa37au

European Commission. (2018). Council Recommendation on key competences for lifelong learning. Official Journal of the European Union, C189, 1–13. https://bit.ly/3IFTDhM

European Commission. (2020). Digital Education Action Plan 2021–2027: Resetting education and training for the digital age. Brussels: Publications Office of the European Union.

Redecker, C. (2017). European framework for the digital competence of educators: DigCompEdu. Luxembourg: Publications Office of the European Union. https://doi.org/10.2760/178382