Αγκάι Ρουντίνα, Ασημάκη Ευτυχία-Φελίτσια, Γιώτη Ελευθερία, Γόγολος Ανδρέας-Παναγιώτης, Καλαντζή Σοφία, Κωνσταντίνου Χριστίνα (1)
Τζώρτζη Κωνσταντίνα, Χαρατσάρης Χριστόφορος (2)
Ομάδα μαθητών (1)
Υπεύθυνοι εκπαιδευτικοί (2)
email: Kwnatzw@yahoo.com, ch.charatsaris@gmail.com
Περίληψη
Το μυθιστόρημα της Ελένης Πριοβόλου Μαζί (2013) αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία επεξεργάζεται το ζήτημα της ενδοσχολικής βίας. Το βιβλίο της Πριοβόλου κίνησε το ενδιαφέρον μας τόσο γιατί είναι ένα μυθιστόρημα που εντάσσεται στην κατηγορία της εφηβικής λογοτεχνίας με ήρωες παιδιά όσο και γιατί η θεματική του, σε μεγάλο βαθμό, συνδέεται με τα ερωτήματα που θέτει το 1ο Πανηπειρωτικό φιλολογικό μαθητικό συνέδριο. Πιο συγκεκριμένα, η Πριοβόλου στήνει την πλοκή του μυθιστορήματος με άξονα τον εκφοβισμό που βιώνει ένας 15χρονος μαθητής στο σύγχρονο σχολείο. Ο Μύρωνας, ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, είναι ένα μικρόσωμο αγόρι με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, γεγονός το οποίο προσπαθεί να εκμεταλλευτεί η συμμορία του Γυμνασίου και, κυρίως, ο αρχηγός της, ο Παμίνος. Ωστόσο, με τον ερχομό μιας νέας μαθήτριας, της Λούνα, οι ισορροπίες αλλάζουν και ο Μύρων βρίσκει έναν συμπαραστάτη στον αγώνα του απέναντι στο κακό. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι, μέσα από την ανάλυση του λογοτεχνικού κειμένου, να εξεταστεί αν οι έφηβοι ήρωες βρίσκουν τρόπους ώστε να αντιμετωπίσουν τη βία που τους ασκούν οι άλλοι, αλλά και κατά πόσο ένας έφηβος που βιώνει εκφοβισμό είναι μόνος του ή μπορεί να αναζητήσει και να δεχθεί την βοήθεια κάποιου συμπαραστάτη. Από την άλλη πλευρά, ερευνώνται και τα κίνητρα της ομάδας των επιθετικών παιδιών, καθώς, όπως θα δείξουμε, και αυτά είναι θύματα μιας κατάστασης που τα κάνει να θεωρούν πως η βία απέναντι στους συνομηλίκους τους είναι πράξη ηρωική. Το κείμενο, ωστόσο, είναι ενδιαφέρον και για έναν ακόμη λόγο, καθώς μας δίνει τη δυνατότητα να αντιληφθούμε πως η ταυτότητα ενός προσώπου μπορεί να αλλάξει. Οι αρνητικοί ήρωες, η συμμορία των «Σκαθαριών» δηλαδή, μέσα στις σελίδες του μυθιστορήματος παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις.
Λέξεις κλειδιά: σχολική βία, εκφοβισμός, ταυτότητες στη λογοτεχνία, θύτης, θύμα, τέχνη
Εισαγωγή
Η συγγραφή του συγκεκριμένου άρθρου έγινε με σκοπό να ερευνηθεί ο σχολικός εκφοβισμός μέσα από την αναπαράστασή του στη λογοτεχνία. Η σχετική θεματική του μαθητικού συνεδρίου «Πάρε τη λέξη μου, δωσ’ μου το χέρι σου: Ορθώνοντας το λόγο ενάντια στη βία» μας έδωσε την ευκαιρία για μια εκ του σύνεγγυς ανάλυση του μυθιστορήματος Μαζί της Ελένης Πριοβόλου. Πιο συγκεκριμένα, στην αρχή παρουσιάζονται οι μορφές εκφοβισμού που εμφιλοχωρούν στο μυθιστόρημα και οι χώροι που διαδραματίζονται τα περιστατικά εκφοβισμού. Στη συνέχεια, αναλύονται τα χαρακτηριστικά της ταυτότητας των ηρώων, αυτών που συμβατικά θα ονομάσουμε θύτες και θύματα, όπως και ενός άλλου προσώπου, της Βάντα, που βιώνει μια σειρά ισχυρών κλυδωνισμών κατά την πορεία της αφήγησης και μετεξελίσσεται θετικά. Τέλος, ερευνάται η δύναμη της τέχνης ενάντια στη βία και, πιο συγκεκριμένα, της μουσικής και του θεάτρου ως αναλγητικών απέναντι στο σχολικό εκφοβισμό. Η εργασία κλείνει με την εξαγωγή συμπερασμάτων.
Μορφές εκφοβισμού και χώροι άσκησής του
Στο μυθιστόρημα Μαζί παρουσιάζονται διάφορες μορφές εκφοβισμού από τη μεριά των μαθητών-«θυτών» προς τους μαθητές-θύματα. Οι χώροι όπου εκτυλίσσονται αυτά τα περιστατικά είναι τόσο εντός όσο και εκτός του σχολείου. Πιο συγκεκριμένα, το μυθιστόρημα αναδεικνύει ως βασικούς χώρους δράσης της συμμορίας των Σκαθαριών την είσοδο του σχολείου κατά την πρωινή προσέλευση, την αυλή κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων και, σε μικρότερο βαθμό, τη σχολική αίθουσα κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Ωστόσο, επειδή με τα Σκαθάρια δεν ξεμπλέκει κανείς έτσι εύκολα, όπως σχολιάζει ο τριτοπρόσωπος παντογνώστης αφηγητής, η δράση της συμμορίας επεκτείνεται και εκτός του σχολείου, στη συνοικία και στους χώρους γύρω από το Γυμνάσιο, κάνοντας τον ήρωα Μύρωνα, το θύμα της συμμορίας, να αναζητά συνεχώς τρόπους ώστε να ξεφύγει από τις ενέδρες τους και να φθάσει σπίτι.
Σύμφωνα με βιβλιογραφικές πηγές, η βία στο σχολικό περιβάλλον εκδηλώνεται με διάφορες μορφές. Άμεσα μέσω σωματικής, λεκτικής, ψυχολογικής βίας και έμμεσα, όταν ο θύτης προσπαθεί να κακοποιήσει το θύμα μέσω διάδοσης φημών, μέσω ηλεκτρονικού εκφοβισμού και κοινωνικού αποκλεισμού (Αρτινοπούλου, 2010). Αν ήθελε κανείς να προσδιορίσει τις μορφές εκφοβισμού που εμφανίζονται στο μυθιστόρημα της Πριοβόλου, θα μπορούσε να διακρίνει:
- Το λεκτικό Αυτή η μορφή εκφοβισμού είναι η πιο συχνά εμφανιζόμενη στο μυθιστόρημα και εκδηλώνεται μέσω υβριστικών χαρακτηρισμών, απαξιώσεων και απειλών των ηρώων-«θυτών» προς τους ήρωες-θύματα. Ο Παμίνος, για παράδειγμα, ο αρχηγός της συμμορίας των Σκαθαριών, προσπαθεί να μειώσει τον Μύρωνα προσδίδοντάς του διάφορα παρατσούκλια, όπως «μυγοχάφτης», «τρυφερός λουκουμάς», «πατημένο σκατό», ενώ χαρακτηρίζει τη Λούνα, τη μαθήτρια με καταγωγή από τη Σιέρα Λεόνε, ως «μαϊμού» και «ζουλού», φορτίζοντας το λόγο του με ρατσιστικά σχόλια.
- Το σωματικό Η σωματική μορφή του σχολικού εκφοβισμού διαφαίνεται στο μυθιστόρημα κυρίως μέσα από τη δράση του Παμίνου. Ο Παμίνος δεν διστάζει να αρπάξει τον Μύρωνα και τη Λούνα από το λαιμό, ενώ σε μία άλλη μυθιστορηματική στιγμή ο ίδιος ήρωας χτυπάει με τη γροθιά του τα σφιχτά δεμένα χέρια των δύο παιδιών, επιδεικνύοντας τη δύναμη και την κυριαρχία του απέναντί τους.
- Το διαδικτυακό Το cyberbullying, κατά το διεθνή όρο, είναι μία από τις πιο διαδεδομένες μορφές εκφοβισμού τα τελευταία χρόνια, η οποία εκδηλώνεται μέσω της τεχνολογίας, των κινητών τηλεφώνων, του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η συγκεκριμένη μορφή εκφοβισμού παρουσιάζεται στο μυθιστόρημα της Πριοβόλου και, ειδικότερα, όταν ο Παμίνος απειλεί να δημοσιοποιήσει μια φωτογραφία της Βάντα, της συμμαθήτριας του, που τράβηξε χωρίς την συναίνεσή της και παρουσιάζει γυμνό ένα σημείο του σώματος του κοριτσιού. «Αν της τραβούσαμε μερικές πονηρές φωτογραφίες και τις ανεβάζαμε στο ίντερνετ, τι νομίζετε, δε θα την είχαμε του χεριού μας;», αναφέρει σε ευθύ λόγο ο Παμίνος (Πριοβόλου, 2013). Και ο αφηγητής, μεταφέροντας τις σκέψεις της Βάντα, λέει: «Όταν το διάβασε, πάγωσε. Δεν ήταν μόνο ένα γραπτό μήνυμα, αλλά και μια φωτογραφία. Η δική της φωτογραφία. Ο Παμίνος είχε βρει τον τρόπο να την τραβήξει όταν ήταν εκεί που και ο βασιλιάς, όπως λέει η παροιμία, πηγαίνει μόνος του» (Πριοβόλου, 2013).
Οικογένεια, βιντεοπαιχνίδια και βία. Η περίπτωση του ήρωα Παμίνου
Ο Παμίνος, αρχηγός της συμμορίας των Σκαθαριών και μετέπειτα δημιουργός μιας ακόμη πιο σκληρής ομάδας, είναι ένας από τους κεντρικούς ήρωες του βιβλίου. Ο ίδιος θα λέγαμε ότι αποτελεί τον θύτη υπό την έννοια ότι διαπράττει τη μεγαλύτερη βία ενάντια των συμμαθητών του. Έχει επιθετική συμπεριφορά με στόχο την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε συμμαθητές του. Ωστόσο, αν προσέξει κανείς τα ψυχικά του χαρακτηριστικά, θα παρατηρήσει ότι ο ήρωας είναι ένας φοβισμένος και θυμωμένος έφηβος, γεμάτος ανασφάλεια και ζήλεια, που δίνει αξία μόνο στη σωματική δύναμη.
Βασική αιτία που ωθεί τον ήρωα σε αυτή την προβληματική συμπεριφορά είναι οι διαταραγμένες σχέσεις με τους γονείς του (πρβλ. Bowers et al., 1992). Ο Παμίνος έχει βιώσει στο οικογενειακό του περιβάλλον την απόρριψη και το αίσθημα της απώλειας, καθώς η μητέρα του εγκατέλειψε την οικογένεια της για έναν πλούσιο σύντροφο. Έτσι, προσπαθεί να αναπληρώσει το κενό και την απουσία νοήματος που διακατέχει τη ζωή του μέσω μιας σειράς πράξεων που στόχο έχουν να τον κάνουν ορατό στους άλλους. Είναι σαν η αδιαφορία που υφίσταται από τη μητέρα και η κακοποιητική συμπεριφορά που βιώνει από τον αλκοολικό πατέρα να γίνονται γι’ αυτόν καθρέφτης για την αρνητική κοινωνική του δράση στο σχολείο και τη γειτονιά. Όπως σημειώνει ο αφηγητής, η μητέρα «του έλεγε πως ένιωθε ενοχές απέναντι σε εκείνον… αλλά ο νέος της άντρας της έβαλε όρο να μην πάρει και τα παιδιά μαζί της. […] Τον φόρτωνε δώρα και τον φούσκωνε χαρτζιλίκι. Όταν επέστρεφε στο σπίτι, ο πατέρας του τον γύριζε ανάποδα για να του το αρπάξει και να το ρευστοποιήσει» σε ουίσκι» (Πριοβόλου, 2013).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, το γεγονός ότι αντλεί τα πρότυπά του από τον κόσμο των βιντεοπαιχνιδιών. Η τεχνολογία και πιο συγκεκριμένα τα βιντεοπαιχνίδια βίας, σύμφωνα με τους ειδικούς, έχουν αρνητική επίδραση στη συμπεριφορά των παιδιών: από τη στιγμή που δαπανούν αρκετό χρόνο δρώντας ενεργά σε σκηνές βίας, τείνουν να υιοθετούν τη συγκεκριμένη συμπεριφορά και στη ρεαλιστική τους ζωή (C.A.Anderson et al., 2003). Ο Παμίνος επιδιώκει για τον εαυτό του τη θέση του αρχηγού της συμμορίας, μιμούμενος το ρόλο που έχει ο μεγάλος Ανφίρ στο αγαπημένο του παιχνίδι βίας. Η μετατροπή του Παμίνου κατά την εξέλιξη του μυθιστορήματος από αρχηγού των Σκαθαριών σε Ανφίρ γεννά μεγαλύτερη ανησυχία, καθώς τότε ο Παμίνος εμφανίζει τα χαρακτηριστικά ενός αυταρχικού αρχηγού. Μεταφέροντας, λοιπόν, στην «πραγματική ζωή» την ιδεολογία του αγαπημένου του βιντεοπαιχνιδιού, ο Παμίνος-Ανφίρ επιβάλλει μια στρατιωτική δομή στη συμμορία, αναγκάζοντας τους υπόλοιπους να δρουν προς όφελός του, γεγονός το οποίο δεν περνά απαρατήρητο από την πρώην φίλη του, τη Βάντα, που βλέπει την επικινδυνότητα, την αγριότητα και την κακία που διατρέχει πλέον τον άλλοτε αρχηγό των Σκαθαριών: «Θα ήταν σαν τους ατσάλινους στρατιώτες του Ανφίρ, βασιλέα του κακού, του ήρωα από το παιχνίδι που έπαιζε στο διαδίκτυο» (Πριοβόλου, 2013).
Το προφίλ του θύματος και η συμπαράσταση των σημαντικών-άλλων. Ο ήρωας Μύρων
Οι αντιδράσεις του κάθε παιδιού-θύματος του σχολικού εκφοβισμού είναι διαφορετικές. Αρκετά παιδιά παρουσιάζουν ψυχοσωματικά προβλήματα, αρνούνται να παρευρεθούν στο σχολικό περιβάλλον, παρουσιάζουν προβλήματα ύπνου, πάσχουν από κατάθλιψη ή έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση (Στασινός, 2013). Συχνά το θύμα είναι ένα λιγομίλητο, σιωπηλό κι εσωστρεφές παιδί. Προσπαθεί να περνά απαρατήρητο γιατί συνήθως και το ίδιο αντιμετωπίζει οικογενειακές δυσκολίες και δεν θέλει ή δεν μπορεί να τις εξωτερικεύσει.
Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου Μαζί, ο Μύρωνας, είναι ένα μικροκαμωμένο, λεπτό, χλωμό αγόρι που φοράει γυαλιά. Τα παιδιά της συμμορίας των Σκαθαριών εστιάζουν στα εξωτερικά χαρακτηριστικά του Μύρωνα, τον στοχοποιούν ακριβώς εξαιτίας αυτών και, χρησιμοποιώντας λεκτική βία, τον αποκαλούν «νάνο», «προγναθικό», «γυαλαμπούκα»: «Δηλαδή θέλεις να πεις ότι εγώ, ο γίγαντας Παμίνος, είμαι ίδιος με εσένα το νάνο, το χλεμπονιάρη, προγναθικό, γυαλαμπούκα» (Πριοβόλου, 2013). Δεν είναι άλλωστε λίγες οι περιπτώσεις που τα εξωτερικά χαρακτηριστικά ενός παιδιού που θεωρείται ότι διαφέρει από τα υπόλοιπα το θέτουν σε κίνδυνο θυματοποίησης (Ν. Γεωργίου & Σ. Φαίδωνος, 2020). O Μύρωνας είναι συνεσταλμένος, εσωστρεφής και με χαμηλή αυτοπεποίθηση, προσπαθεί να μην προκαλεί τους άλλους, αναρωτιέται «τι τους είχε κάνει και τον πιλάτευαν» (Πριοβόλου, 2013), αν και βρίσκει διάφορους τρόπους για να αντισταθεί στη βία που του ασκούν.
Αυτό που πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα είναι ότι το «όπλο» του Μύρωνα απέναντι στις επιθέσεις των Σκαθαριών δεν είναι η σωματική δύναμη αλλά ο λόγος. Ο Μύρωνας είναι αυτός που εκπροσωπεί την ειρηνική επίλυση των συγκρούσεων, καθώς οι αξίες που κουβαλά από την οικογένεια του είναι συνδεδεμένες με την «ορθή σκέψη» (Πριοβόλου, 2013). Η συγγραφέας μέσα από την αντίθεση του Παμίνου με τον Μύρωνα αναδεικνύει ουσιαστικά την αντίθεση μεταξύ σώματος και μυαλού, μυϊκής δύναμης και σκέψης, θράσους και εφηβικής ωριμότητας, δίνοντας στον αναγνώστη του βιβλίου την ευκαιρία να δει δύο διαφορετικούς τρόπους αντίληψης του κόσμου. Για να μας υπενθυμίσει, όπως λέει και ο τίτλος του συνεδρίου, «την όρθωση του λόγου ενάντια στη βία». Ο Μύρωνας μάλιστα δεν επιζητά ούτε την τιμωρία του Παμίνου, καθώς θεωρεί πως η τιμωρία δεν αποτελεί τρόπο ουσιαστικής αλλαγής ενός προσώπου.
Μπορεί, ωστόσο, ένα παιδί να ανταπεξέλθει από μόνο του στην ψυχολογική πίεση που του ασκούν οι άλλοι; Ο Μύρωνας καθ’ όλη τη μυθιστορηματική του πορεία δεν αναζητά βοήθεια από κάποιον μεγαλύτερο. Δεν ζητάει βοήθεια από τη μητέρα του, γιατί δεν θέλει να την στεναχωρήσει, ούτε αναφέρει κάτι στους καθηγητές και τους σχολικούς φύλακες. Παρόλ’ αυτά, έχει πάντα κάποιους συμπαραστάτες, που τον βοηθούν τόσο πρακτικά, ώστε να ξεφεύγει από τα χέρια των Σκιαθιαρών, όσο και ψυχολογικά, ώστε να μην νιώθει μόνος και αβοήθητος. Ο φύλακας άγγελος του είναι άλλοτε ένα περιστέρι και άλλοτε ο Λευτέρης που ερχόμενος με τη μοτοσυκλέτα του λειτουργεί σαν από μηχανής θεός και, τέλος, η Λούνα, η νέα φίλη του Μύρωνα που τονώνει την αυτοπεποίθησή του, του δίνει θάρρος και ψυχική δύναμή, κάνοντάς τον αλλάξει προς το καλύτερο. Παρότι η απουσία πατέρα από τη ζωή του, όπως δηλώνει ο ίδιος, είναι ένα από τα χαρακτηριστικά που τον κάνουν εύκολο θύμα για τους νταήδες του σχολείου, η δύναμη της φιλίας και το υπόλοιπο υποστηρικτικό περιβάλλον είναι αυτά που τον σώζουν.
Κι, όμως, η ταυτότητα των προσώπων αλλάζει. Χαρακτηριστικά της Βάντα
Η Βάντα είναι ένας χαρακτήρας του βιβλίου με θετική εξέλιξη στην πορεία του μυθιστορήματος. Αρχικά είναι μέλος της συμμορίας των Σκαθαριών και στη συνέχεια γίνεται αρχηγός της συγκεκριμένης ομάδας. Η Βάντα, ενώ βλέπει τη δράση του Παμίνου εναντίον του Μύρωνα, κατά βάθος λυπάται το θύμα, αλλά φοβάται να αντισταθεί στον αρχηγό της συμμορίας. Η ίδια παρουσιάζεται, από τη μια, δυναμική και σκληρή παίρνοντας μάλιστα από τον Παμίνο την αρχηγία της συμμορίας των Σκαθαριών και, από την άλλη, ανασφαλής, αδύναμη αλλά και με ιδιαίτερη ενσυναίσθηση, ειδικά προς το τέλος της αφήγησης.
Όπως στην περίπτωση του Παμίνου, έτσι και με την Βάντα ως κύρια αιτία της επιθετικής της συμπεριφοράς προβάλλεται η απουσία υποστηρικτικού οικογενειακού περιβάλλοντος. Όσο η υγεία της μητέρας της χειροτερεύει και μπαινοβγαίνει στο νοσοκομείο και ο πατέρας της είναι απών και απασχολημένος, τόσο η Βάντα βρίσκει ενδιαφέρουσα την ιδιότητά της ως μέλους της συμμορίας των Σκαθαριών. Η αλλαγή στη συμπεριφορά της και η συνειδητοποίηση των παραβατικών της πράξεων συμβαδίζει στο μυθιστόρημα με την βελτίωση της υγείας της μητέρας της, η οποία πάσχει από καρκίνο. Όταν βλέπει την μητέρα της να καλυτερεύει και να αποκτά ξανά ρόλο μέσα στην οικογένεια, να στέκεται στα πόδια της, να μαγειρεύει για την κόρη της, αντιλαμβάνεται μέσα της πως δεν ταιριάζει να βρίσκεται στη συμμορία των Σκαθαριών, αφού η ίδια θέλει να μοιραστεί τα θετικά συναισθήματα που νιώθει να την κατακλύζουν και γνωρίζει πως κανείς από την παρέα των Σκαθαριών δεν θα κατανοήσει τη χαρά της και την ευαισθησία της: «Άλλωστε δεν θα μπορούσε να μοιραστεί με παιδιά σαν τα Σκαθάρια την ευαισθησία της. Εκείνα είχαν βγάλει αγκάθια στο σώμα τους και έμοιαζαν με σκαντζόχοιρους έτοιμους να την πληγώσουν» (Πριοβόλου, 2013). Έτσι, από εκείνο το σημείο η ίδια αλλάζει, παρακολουθεί τα μαθήματα της ενισχυτικής διδασκαλίας, κάνει παρέα με τους συμμαθητές που πριν κορόιδευε και παίρνει μέρος στην θεατρική παράσταση του σχολείου της.
Η Τέχνη ενάντια στη βία
Στο μυθιστόρημα « Μαζί» εκτός από το θέμα της σχολικής βίας και το πώς βιώνεται από το θύμα και τον θύτη, τίθεται και το θέμα της τέχνης και το κατά πόσο η τέχνη λειτουργεί θετικά στην ψυχοσύνθεση των ηρώων. Στο έργο εμφανίζονται δύο μορφές τέχνης, η μουσική και το θέατρο, οι οποίες λειτουργούν ως μέσα συμφιλίωσης και επίλυσης των συγκρούσεων.
Ο Μύρων, ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, και η Λούνα ξεκινούν μαθήματα μουσικής με τον κ. Κουνέλη. Τα δύο παιδιά γεμίζουν με χαρά και ενθουσιασμό παίζοντας κύμβαλα, καθώς η μουσική, όπως εξομολογούνται, «έχει ρίζες στην ψυχή μας. Είναι σαν πηγή που δεν σταματάει να βγάζει νερό. Ακόμα και αν δεν φτάνει το νερό μέχρι την επιφάνεια, εσύ το ακούς στην ψυχή σου» (Πριοβόλου, 2013). Από την μουσική στο θέατρο, από τον χορό στη ζωγραφική, η τέχνη εκφράζει και θεραπεύει, προσφέροντας έναν διαφορετικό τρόπο σύνδεσης με τον εαυτό και τους άλλους.
Στην εξέλιξη του μυθιστορήματος, η τέχνη γίνεται το μέσο που αντισταθμίζει τη βία και τον εκφοβισμό με τη χαρά της δημιουργίας. Η φιλόλογος του Γυμνασίου ενθαρρύνει τους μαθητές να λάβουν μέρος στη θεατρική παράσταση «Ελένη» του Ευριπίδη, στην οποία τελικά συμμετέχουν όλοι οι μαθητές, ακόμη και ο Παμίνος, ο οποίος δείχνει να αλλάζει ψυχικά και συναισθηματικά μέσα από αυτή τη διαδικασία. Μόλις αρχίζει η πρόβα, ο Παμίνος διαγράφει τα όπλα, τους σουγιάδες και τους λοστούς από το μυαλό του, σβήνει τον θυμό και τη ζήλια από μέσα του, καθώς αυτά που τον κατακλύζουν πλέον είναι ο έρωτας για τη Βάντα, η επιθυμία για ατομική βελτίωση και η ανάγκη να αποδείξει μέσα από τον ρόλο του ότι και αυτός κάτι αξίζει.
Το μυθιστόρημα κλείνει, αφήνοντας τα βίαια ένστικτα να σβήσουν από την ψυχή του Παμίνου. Η θεατρική παράσταση που πραγματοποιείται στο τέλος του μυθιστορήματος έχει θετική επίδραση στους χαρακτήρες, καθώς η τέχνη μαλακώνει την ψυχή τους, απομακρύνοντάς τους από κάθε είδους βία.
Ουσιαστικά, ο «θαυματοποιός» που διέλυσε τη συμμορία των Σκαθαριών, που τους απάλλαξε από τη βία και τους συμφιλίωσε σαν να έγινε κάτι μαγικό δεν είναι άλλος από την τέχνη και, πιο συγκεκριμένα, από το θέατρο που ένωσε τα παιδιά προς έναν κοινό στόχο. Και σε αυτό συμβάλλει ιδιαίτερα η καθηγήτριά τους που αντιλαμβάνεται ότι η συμμετοχή, η συμπερίληψη και η ανάθεση ρόλων είναι πιο αποτελεσματικά μέσα «συμμόρφωσης» από τον αποκλεισμό και την επιβολή ποινών.
Συμπεράσματα
Η βία στο σχολικό περιβάλλον είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει τη μυθοπλασία. Το μυθιστόρημα της Πριοβόλου αναδεικνύει το σχολικό εκφοβισμό όχι ως ένα μεμονωμένο περιστατικό, αλλά ως ένα βαθιά κοινωνικό και πολιτισμικό φαινόμενο. Στον μυθοπλαστικό κόσμο που στήνει η συγγραφέας εκδηλώνονται, άλλοτε άμεσα και άλλοτε έμμεσα, διάφορες μορφές εκφοβισμού, ανάλογες με αυτές που εμφανίζονται στον πραγματικό κόσμο. Το μυθιστόρημα αναδεικνύει τα ψυχικά χαρακτηριστικά που διακατέχουν τα επιθετικά παιδιά -τον φόβο, τη ζήλια, το θυμό και την ανασφάλεια-, ενώ μας καλεί να αναζητήσουμε τις πηγές της επιθετικής τους συμπεριφοράς στις διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις και στα βιντεοπαιχνίδια. Από την άλλη, αναδεικνύει την αξία της ετερότητας και της διαφορετικότητας, αλλά και τον υψηλότερο κίνδυνο θυματοποίησης που διατρέχουν τα πρόσωπα που θεωρείται ότι αποκλίνουν από το κανονικό. Η θετική μετεξέλιξη των χαρακτήρων, ωστόσο, τονίζει τη δυνατότητα αλλαγής και προσφέρει στον αναγνώστη μια πληρέστερη εικόνα της εφηβικής ψυχοσύνθεσης. Ήδη o τίτλος του μυθιστορήματος λειτουργεί ως δείκτης απέναντι στη βία και στη μοναξιά.
Καταληκτικά, στο παρόν άρθρο αναδείξαμε τόσο τον εκφοβισμό και την ρατσιστική συμπεριφορά που υφίστανται οι ήρωες όσο και τη δύναμη του λόγου και της τέχνης ως αντίδοτων απέναντι στη σωματική, στη λεκτική και στη διαδικτυακή βία. Άλλωστε, όπως δηλώνει ο Λέων Τολστόι: «Η τέχνη είναι ένα μέσο ένωσης μεταξύ των ανθρώπων, που τους ενώνουν τα ίδια συναισθήματα και είναι απαραίτητη για την ζωή, την πρόοδο και την ευημερία των ατόμων και της ανθρωπότητας».
Αναφορές
Αρτινοπούλου, Β. (2010). Η Σχολική Διαμεσολάβηση. Εκπαιδεύοντας τους μαθητές στη διαχείριση της βίας και του εκφοβισμού. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Γεωργίου, Ν. & Φαίδωνος, Φ. (2020). Bullying and victimization at school: personal and family parameters. Psychology: the Journal of the Hellenic Psychological Society, 18(4), 484-502. doi:https://doi.org/10.12681/psy_hps.23735
Πριοβόλου, Ε. (2013). Μαζί. Αθήνα: Καλέντης.
Στασινός, Δ. (2016). Η Ειδική Εκπαίδευση 2020 plus. Για μια Συμπεριληπτική ή Ολική Εκπαίδευση στο Νέο-ψηφιακό σχολείο με Ψηφιακούς πρωταθλητές. Αθήνα: Παπαζήσης.
Anderson, C.A., Berkowitz, L., Donnerstein, E., Huesmann, L.R., Johnson, J.D., Linz, D., Malamuth, N.M., & Wartella, E. (2003). The influence of media violence on youth. Psychological Science in the Public Interest, 4(3), 81-110.
Bowers, L., Smith, P.K., Binney, V. (1994). Perceived family relationships of bullies, victims in middle childhood. Journal of Social and Personal Relationships, 11, 215–232.
