Από την Ιστορική Μαρτυρία στη Δημιουργική Έκφραση: Μιλώντας για τη Βία μέσα από το Έργο του Ιωσήφ Στεφανίνη

Μαθητές/τριες: Ήλη Χριστίνα Διώνη, Κάσκαρη Βασιλική, Κατέρη Ελένη, Κατσάνος Ιωάννης, Κατσάνου Βασιλική, Κατσάνου Μελίνα, Κολιού Αθηνά, Κουτρούμπα Αντιγόνη, Κυριαζής Δημήτριος, Κωνσταντή Κωνσταντίνα – Ειρήνη, Kωστούλα Μελίνα, Λαμπρίδη Ειρήνη, Λέτσιου Παρασκευή, Λιάγκου Αναστασία, Μανθόπουλος Αλέξανδρος, Μάντζιος Χρήστος, Μάντζου Μπήτσικα Μαρία- Ανθή, Μαρτσέκη Φωτεινή, Μέτσικα Αγάπη, Μητρογιώργος Οδυσσέας, Μιχάλη Βαλεντίνη – Μαρίνα, Μιχάλης Κυριάκος, Μπιστιόλη Μαρία, Μποροδήμος Γιώργος, Νούση Ελευθερία, Ντινοπούλου Ευαγγελία, Οικονόμου Βασίλεια, Παγώνη Μάγια, Παναγιώτου Αθηνά, Πάνου Δήμητρα, Παπαβασιλείου Μυρτώ, Παπαχρήστου Αριάδνη, Παραμυθιώτης Δημήτρης, Πλιάκου Αλίκη, Σακκά Υβόννη, Σουβατζόγλου  Ραφαέλα, Τζιμογιάννη Ραφαέλα, Φαρμάκη Χριστίνα, Ψυχογιού Αλεξάνδρα

Επιβλέποντες/ουσες Εκπαιδευτικοί: Αζέλη Ερασμία (ΠΕ 02), Ευθυμίου Γεωργία (ΠΕ 02), Ταχματζίδου Αικατερίνη (ΠΕ 06), Τραγουδάρα Σοφία (ΠΕ 06), Τριανταφυλλόπουλος Χρήστος (ΠΕ 01)

Όνομα Σχολείου: Πρότυπο Γενικό Λύκειο Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων

Email: mail@lyk-zosim.ioa.sch.gr

Περίληψη

Η εργασία με τίτλο «Από την ιστορική μαρτυρία στη Δημιουργική Έκφραση: Μιλώντας για τη βία μέσα από το έργο του Ιωσήφ Στεφανίνη» εξετάζει το φαινόμενο της βίας μέσα από μια πολυδιάστατη προσέγγιση που συνδυάζει τη μετάφραση, την εικαστική τέχνη και τη δημιουργική γραφή. Βασίζεται στο έργο «The Personal Narrative of the Sufferings of J. Stephanini» (1829) που αφηγείται τη μαρτυρία ενός νέου Έλληνα κατά την Επανάσταση του 1821, το οποίο δεν είχε μεταφραστεί στα ελληνικά μέχρι σήμερα. Ο Στεφανίνης περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο την αιχμαλωσία, τα βασανιστήρια και την απόδρασή του στην Αμερική, απ’ όπου προσπάθησε να βοηθήσει την οικογένειά του και να επιστρέψει στην Ελλάδα. Η εργασία αξιοποιεί το έργο του για να καλλιεργήσει στους μαθητές την ενσυναίσθηση, τη δημιουργικότητα και την κριτική σκέψη. Η βία στο έργο εξετάζεται σε πολλές μορφές: φυσική, συναισθηματική και θεσμική, ενώ αναδεικνύεται πώς η ατομική εμπειρία μετατρέπεται σε συλλογική μνήμη. Στο άρθρο που ακολουθεί περιλαμβάνονται: αποσπάσματα του βιβλίου που μεταφράστηκαν από μαθητές και απεικονίζουν την ομορφιά του τοπίου αλλά και τη φρίκη του πολέμου και της βίας, εικαστικές δημιουργίες μαθητών εμπνευσμένες από το έργο που αποτυπώνουν τη θεματική της βίας και της αντίστασης με έναν δημιουργικό και προσωπικό τρόπο και κείμενα δημιουργικής γραφής των μαθητών που επεξεργάζονται το τέλος της ιστορίας του ήρωα.

Λέξεις κλειδιά: μετάφραση, εικαστική αποτύπωση, δημιουργική γραφή

Εισαγωγή-Στοχοθεσία

        Ο σκοπός του άρθρου με θέμα “Από την ιστορική μαρτυρία στη Δημιουργική Έκφραση: Μιλώντας για τ

η βία μέσα από το έργο του Ιωσήφ Στεφανίνη” είναι να παρουσιάσει την εργασία μας, η οποία ακολουθώντας μία πολυδιάστατη και διαθεματική προσέγγιση, εξερευνά τη βία ως ιστορικό και κοινωνικό φαινόμενο μέσα από τη μετάφραση, την εικαστική τέχνη και τη δημιουργική γραφή και αναζητά τους τρόπους με τους οποίους ένα ιστορικό έργο μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τη δημιουργική έκφραση των μαθητών. Στο επίκεντρο της εργασίας μας βρίσκεται το έργο: «The Personal Narrative of the Sufferings of J. Stephanini», που εκδόθηκε στην αγγλική γλώσσα, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής το 1829. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του έργου είναι ότι δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά ως τώρα.

Εικονα 1

Εικόνα 1 : Βιβλίο 19ου αιώνα ( Η εικόνα δημιουργήθηκε χρησιμοποιώντας το Chat GPT. Η εικόνα δημιουργήθηκε ως απάντηση στην παρακάτω προτροπή: «Δημιούργησε μία εικόνα – σκίτσο ενός παλιού βιβλίου του 19ου αιώνα με το όνομα J. Stephanini και τη χρονολογία 1829».)

Για να κατανοήσουμε καλύτερα το περιεχόμενο του έργου, ακολουθεί μια σύντομη περίληψή του. Ο Ιωσήφ Στεφανίνης, ένας νεαρός Έλληνας με καταγωγή από την Ήπειρο, καταθέτει στο συγκεκριμένο έργο την προσωπική του συγκλονιστική μαρτυρία περιγράφοντας τις κακουχίες του κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Ήταν δεκαεπτά ετών, από ευκατάστατη οικογένεια εμπόρων που ζούσε στην Πάτρα, και κατά τη διάρκεια μιας επίθεσης στην πόλη, αιχμαλωτίστηκε από τους Οθωμανούς, έχασε τα ίχνη της υπόλοιπης οικογένειάς του, υπέστη βασανιστήρια, φυλάκιση και σκλαβιά, βιώνοντας ακραία σκληρότητα και κάποια στιγμή κατάφερε να διαφύγει στην Αμερική. Εκεί με την βοήθεια Φιλελλήνων και Ελλήνων της Διασποράς εξέδωσε το συγκεκριμένο βιβλίο με σκοπό να συγκεντρώσει χρήματα για να επιστρέψει στην Ελλάδα και να αναζητήσει όσα μέλη της οικογένειάς του ενδεχομένως επιβίωσαν. Ήρθε στην Ελλάδα, επέστρεψε άπραγος στην Αμερική, ξαναέφυγε για την Ελλάδα και τότε χάθηκαν τα ίχνη του. Κανείς δεν ξέρει τι απέγινε, αν ξαναβρήκε την οικογένειά του ή όχι και ποια ήταν η τύχη του…
Επιλέξαμε το συγκεκριμένο βιβλίο για την εργασία μας επειδή η αφήγηση του Στεφανίνη προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για τις φρικαλεότητες της εποχής, για τα εγκλήματα πολέμου εις βάρος του άμαχου πληθυσμού και για τον αγώνα των Ελλήνων για ελευθερία. Αποτελεί μαρτυρία αντοχής και ελπίδας, φωτίζοντας τη βία, τη σκληρή πραγματικότητα της σκλαβιάς και τον ηρωισμό των ανθρώπων που πάλεψαν για την ανεξαρτησία τους.
Με αυτή την εργασία επιδιώκουμε να έρθουμε σε επαφή με ευρύτερα ηθικά και ιστορικά ζητήματα. Επίσης, ένας ακόμη στόχος της παρούσας εργασίας είναι η κατανόηση της βίας ως ιστορικό και κοινωνικό φαινόμενο και η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης και της κριτικής σκέψης των μαθητών. Επιπλέον, η ανάπτυξη δημιουργικών δεξιοτήτων μας μέσω της μετάφρασης του βιβλίου, της εικαστικής τέχνης και της δημιουργικής γραφής αποτέλεσε έναν ακόμη στόχο της εργασίας μας. Εξάλλου η Ιστορία ως πηγή έμπνευσης για δημιουργική έκφραση αποτελεί έναν εξαιρετικό τρόπο να συνδεθεί η γνώση με τη φαντασία, η κριτική σκέψη με την προσωπική ταύτιση, και τελικά να μετατραπεί η διδασκαλία της Ιστορίας από παθητική αποστήθιση (Παραφέστα & Σμυρναίος, 2020) σε βίωμα και δημιουργία.

Εικόνα 2Εικόνα 2 

Μεθοδολογία
Η μεθοδολογική προσέγγιση της εργασίας στηρίζεται σε θεωρητικά πρότυπα της διαθεματικής διδασκαλίας (Θεοφιλίδης, 2004), της δημιουργικής γραφής (Τσαρουχάς, 2020), της μετάφρασης ως παιδαγωγικής πρακτικής (Colina, 2003), της τέχνης ως φορέα συναισθηματικής και κοινωνικής μάθησης (Eisner, 2002) και της θεωρίας της συλλογικής μνήμης (Assmann, 2011). Οι επιλογές αυτές συνέβαλαν στην ανάπτυξη της ενσυναίσθησης και της ιστορικής συνείδησης των μαθητών.
Αναλυτικότερα, όσον αφορά στη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, προσεγγίσαμε το βιβλίο και επεξεργαστήκαμε το περιεχόμενο του με τρεις διαφορετικούς τρόπους: τη μετάφραση του βιβλίου από την αγγλική στην ελληνική γλώσσα, την εικαστική αποτύπωση του περιεχομένου με παραδοσιακά και με σύγχρονα μέσα και τη δημιουργία πρωτότυπου περιεχομένου μέσω εργασιών δημιουργικής γραφής.
Για να εργαστούμε, χρησιμοποιήσαμε την ομαδοσυνεργατική προσέγγιση -μάθηση, όπως έχει επισημανθεί από τους (Johnson & Johnson, 1999), με απώτερο στόχο την προαγωγή της αλληλεπίδρασης μεταξύ μαθητών και την ενίσχυση των κοινωνικών τους δεξιοτήτων. Επιπλέον, αξιοποιήσαμε και τη διαθεματική μάθηση συνδυάζοντας:
• Λογοτεχνία και Μετάφραση
• Εικαστική τέχνη με παραδοσιακό τρόπο αλλά και με χρήση ΑΙ και
• Δημιουργική γραφή
Επικεντρωθήκαμε στην κριτική ανάλυση των κειμένων και τη σύνδεση με προσωπικές μας εμπειρίες, μέσω σχετικών συζητήσεων που έγιναν στην τάξη και τη συμπλήρωση φύλλων εργασίας που αποτύπωσαν τις απόψεις και σκέψεις μας σχετικά με το περιεχόμενο του βιβλίου και την απεικόνιση της βίας στις σελίδες του. Ξεκινώντας με την έννοια της βίας θα λέγαμε ότι στο έργο του Στεφανίνη εμφανίζεται με διάφορες μορφές:
• Ως φυσική βία με τις περιγραφές των βασανιστηρίων που υπέστη ο ήρωας.
• Ως συναισθηματική βία με την απομάκρυνση του συγγραφέα από την οικογένειά του.
• Ως θεσμική βία που αφορά στις συνέπειες της εμπόλεμης κατάστασης που επικρατούσε.
Επίσης αναδεικνύεται ο τρόπος με τον οποίο η ατομική εμπειρία μετατρέπεται σε συλλογική μνήμη και πώς η βία επιδρά στη ζωή του ήρωα αλλά και του λαού του.

Εικόνα 3

Εικόνα 3: Πόλεμος-Μαρτύριο-Δικαιοσύνη ( Η εικόνα δημιουργήθηκε χρησιμοποιώντας το Chat GPT. Η εικόνα δημιουργήθηκε ως απάντηση στην παρακάτω προτροπή: «Δημιούργησε μία εικόνα – σκίτσο που να απεικονίζει πόλεμο 19ου αιώνα, ανθρώπους που να υποφέρουν, μία δίκη και τη χρονολογία 1825.»)

Μετάφραση αποσπασμάτων
Στο πρώτο μέρος της εργασίας μας μεταφράσαμε ολόκληρο το έργο The Personal Narrative of the Sufferings of J. Stephanini (1829) από τα αγγλικά στα ελληνικά. Στη διαδικασία της μετάφρασης αξιοποιήσαμε τις γνώσεις μας στην αγγλική γλώσσα αλλά και εργαλεία μετάφρασης όπως έντυπα και ψηφιακά Λεξικά, Chat Gpt, DeepL και Google Translate.
Η μετάφραση του πρωτογενούς υλικού από τους ίδιους τους μαθητές αποτέλεσε ουσιαστικό εργαλείο πολιτισμικής προσέγγισης, επιτρέποντάς τους να συνδεθούν βιωματικά με το κείμενο. Επιπλέον, η διαδικασία της μετάφρασης λειτούργησε όχι μόνο ως γλωσσική άσκηση-δεξιότητα, αλλά και ως τρόπος πολιτισμικής διαμεσολάβησης και αναστοχασμού (Kiraly, 2000).
Συνολικά, η μετάφραση του βιβλίου παρουσίασε προκλήσεις, κυρίως στην απόδοση του ύφους, του συναισθήματος και των μεταφορικών εκφράσεων. Δυσκολίες επίσης, προέκυψαν αναφορικά με τη σύνταξη, τη στίξη και την χρήση όρων, λέξεων και εκφράσεων που δεν χρησιμοποιούνται πια. Έτσι, απαιτήθηκε ευελιξία και προσαρμοστικότητα ώστε να διασφαλιστεί η ακρίβεια και η πιστότητα στο πρωτότυπο αλλά και η φυσικότητα και η ομαλή ροή του λόγου του μεταφρασμένου κειμένου.
Ακολουθεί η παρουσίαση αποσπασμάτων που μεταφράσαμε με έμφαση στη θεματική της βίας αλλά και την απουσία της. Η παράθεση των τριών μεταφρασμένων αποσπασμάτων συνοδεύεται από εικαστικά έργα που αποδίδουν το περιεχόμενο τους και δημιουργήθηκαν από μαθητές με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, αποτυπώνοντας έτσι τη θεματική της βίας με έναν πολυδιάστατο τρόπο.
Περιγράφοντας τη γαλήνη και την ομορφιά του τοπίου της λίμνη των Ιωαννίνων, η αφήγηση μας μεταφέρει στη μαγεία της φύσης που βρίσκεται στον αντίποδα της αγριότητας του πολέμου:

Εικόνα 4Εικόνα 4 : Πανσέληνος στην όμορφη λίμνη των Ιωαννίνων (Η εικόνα δημιουργήθηκε χρησιμοποιώντας το Chat GPT. Η εικόνα δημιουργήθηκε ως απάντηση στην παρακάτω προτροπή: «Δημιούργησε μια εικόνα σκίτσο με βάση το παρακάτω κείμενο  το οποίο αναφέρεται στην εποχή του 1829.»)

Η λίμνη των Ιωαννίνων είναι ένα από τα ομορφότερα υδάτινα τοπία που μπορεί κανείς να φανταστεί. Έχει μήκος σχεδόν δέκα μίλια και πλάτος τρία. Οι όχθες της περιβάλλονται στα δυτικά και βόρεια από την πόλη, και από μια σειρά από όμορφα άλση, κήπους και καταπράσινες πεδιάδες, που εκτείνονται σε όλο το μήκος της. Στα ανατολικά περιβάλλεται από μια σειρά από ψηλά κρημνώδη βουνά.
Στο κέντρο της λίμνης βρίσκεται ένα γοητευτικό νησάκι, όπου βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα παλάτια του πασά. Εκεί κατέφευγε για αναψυχή στις ζέστες του καλοκαιριού. Πάνω στα νερά της λίμνης γλιστρούσαν μικρές βάρκες που περνούσαν πέρα δώθε. Κάθε επιδέξιος ζωγράφος θα χαιρόταν να απαθανατίσει αυτό το θέαμα. Τίποτα δεν μπορούσε να ξεπεράσει την ομορφιά του τοπίου όταν αυτό λουζόταν μέσα στο φως του φεγγαριού. Αυτή η πόλη είναι πολύ όμορφη. Τα άλση με πορτοκαλιές και λεμονιές αρωματίζουν τον αέρα που τις διαπερνά. Τα χιονισμένα της οικοδομήματα που αντανακλούν τις ασημένιες ακτίνες του φεγγαριού. Οι ψηλοί πύργοι και οι μιναρέδες με τις μυτερές τους κορυφές, που μοιάζουν να τρυπάνε το καταγάλανο στερέωμα. Το απόκρημνο βουνό με τα πυκνά και ψηλά δάση του. Η λίμνη που απλώνεται στα πόδια της με τα γαλήνια και κεχριμπαρένια νερά της, που όταν τα αγγίζει το φεγγαρόφως γίνονται ασημένια, και το μόνο που τα αναστατώνει είναι το κουπί που βυθίζεται, με το οποίο ο βαρκάρης σπρώχνει τη βάρκα του καθώς το μεταμεσονύκτιο τραγούδι του σπάει τη σιγαλιά της φύσης. Όλα αυτά μαζί φτιάχνουν ένα θέαμα μαγευτικό και συναρπαστικό, ικανό να προκαλέσει συναισθήματα εξαιρετικής απόλαυσης. Ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να δει όλη αυτή την ομορφιά χωρίς να αισθανθεί κάποια θλίψη, σκεπτόμενος ότι η ομορφιά σ’ αυτόν τον τόπο ήταν πολύ πιο γενναιόδωρη απ’ ότι η ελευθερία. (μετφρ. Κουτρούμπα Αντιγόνη)
Στο επόμενο απόσπασμα η βία του πολέμου αποτυπώνεται με σκληρές περιγραφές, αποκαλύπτοντας τις ακραίες δοκιμασίες που υφίστανται οι άνθρωποι σε καιρούς πολέμου. Απεικονίζεται με ωμό ρεαλισμό η φρίκη και η βία του πολέμου, περιγράφοντας τη σκληρότητα απέναντι σε αθώους ανθρώπους και τις ανείπωτες φρικαλεότητες που υπέστησαν. Τονίζει τη φθορά που προκαλεί ο πόλεμος, όχι μόνο στις πόλεις και στις κοινωνίες, αλλά και στις ίδιες τις ψυχές των ανθρώπων. Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο αναδεικνύουν αυτή την τραγωδία, προσκαλώντας το κοινό να αναλογιστεί τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης ιστορίας:

Εικόνα  5α

Εικόνα 5

 Εικόνα 5 : Η φρίκη του πολέμου ( Η εικόνα δημιουργήθηκε χρησιμοποιώντας το Chat GPT. Η εικόνα δημιουργήθηκε ως απάντηση στην παρακάτω προτροπή: «Δημιούργησε μια εικόνα σκίτσο με βάση το παρακάτω κείμενο το οποίο αναφέρεται στην εποχή του 1829.»)

Εν τω μεταξύ, το καταστροφικό έργο εξελισσόταν στην πόλη. Δεν υπάρχουν λόγια που μπορούν να εκφράσουν τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν εναντίον των δυστυχισμένων κατοίκων. Ηλικιωμένοι και ανήμποροι, ανεξαρτήτως φύλου, σέρνονταν στους δρόμους και σφάζονταν- νοικοκυρές και σύζυγοι κακοποιούνταν και μαστιγώνονταν βάναυσα- νεαρές γυναίκες βιάζονταν και ύστερα δολοφονούνταν ή σέρνονταν στα συντρίμμια και πωλούνταν ως σκλάβες. Επινοούνταν τρόποι βασανισμού. Η εκδίκηση προστέθηκε στη σκληρότητα, και το άγριο πάθος στην εκδίκηση, αυξάνοντας την οδύνη και την αγωνία των δυστυχισμένων πασχόντων.
Όλοι οι άνδρες που πιάστηκαν με όπλα, αποκεφαλίστηκαν αμέσως. Μόλις εκείνο το πρωί, πενήντα οδηγήθηκαν στο οχυρό, όπου υπέστησαν τέτοιον θάνατο μπροστά στα μάτια μου· και τα αιμόφυρτα σώματά τους ρίχθηκαν έξω για να τα ποδοπατήσει το ιππικό και να τα κατασπαράξουν τα σκυλιά. Μόνο η κόπωση της προσπάθειας έβαλε τέλος στο ανατριχιαστικό έργο της λεηλασίας και της σφαγής… τίποτε άλλο …. (Μετφρ. Λέτσιου Παρασκευή)
Το τελευταίο κείμενο και η εικόνα που το συνοδεύει εστιάζουν στο προσωπικό μαρτύριο του ήρωα, ο οποίος βιώνει τη βαρβαρότητα και την απόλυτη απώλεια της ελευθερίας του:

εικόνα 6Εικόνα 6 : Μαρτύριο…( Η εικόνα δημιουργήθηκε χρησιμοποιώντας το Chat GPT. Η εικόνα δημιουργήθηκε ως απάντηση στην παρακάτω προτροπή: «Δημιούργησε μια εικόνα σκίτσο με βάση το παρακάτω κείμενο το οποίο αναφέρεται στην εποχή του 1829.»)

Ο απαγωγέας μου, έχοντας συμπεράνει ότι ο θάνατός μου θα αποτελούσε απώλεια γι’ αυτόν και επειδή ακόμη ήλπιζε ότι θα μπορούσε να με αναγκάσει να αποκαλύψω πού ήταν το χρηματοκιβώτιο του πατέρα μου, δίστασε να δώσει το τελειωτικό χτύπημα στην αθλιότητά μου. Στράφηκε, πλέον, στο να με μαστιγώνει με βέργες, και συνέχισε επί τρεις ημέρες και δύο νύχτες, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, να μου επιβάλλει αυτή την φρικτή τιμωρία. Το αγωνιώδες μαρτύριο που υπέμεινα, από τις τρομακτικές πληγές στη σάρκα μου, με οδήγησε στο τέλος να τρελαθώ και να εύχομαι ολόψυχα να πεθάνω, δίνοντας τέλος στο μαρτύριό μου. Την τελευταία φορά που με πλησίασε, κρατώντας το φονικό του όπλο, τον ικέτευσα να με σκοτώσει, προκειμένου να ικανοποιήσει τη δαιμονική εκδίκησή του με το αίμα μου. Τον εκλιπαρούσα και τον ικέτευα, στο όνομα του Θεού και του προφήτη του, να τελειώσει τα βάσανά μου εκείνη τη στιγμή, καθότι δεν μπορούσα να αντέξω άλλο. Τον καταράστηκα και τον αποκάλεσα άπιστο σε οποιονδήποτε Θεό και θρησκεία, ευελπιστώντας ότι θα τον προκαλέσω να φέρει το τελειωτικό χτύπημα, το οποίο όμως μάταια ήλπιζα… Με ένα σατανικό γέλιο, με διαβεβαίωσε ότι δεν επρόκειτο να συγκινηθεί από προσευχές, ούτε να προκληθεί από μομφές, σε μια πράξη τόσο ζημιογόνα για τις επιδιώξεις του. Επανέλαβα τις κατάρες μου, μέχρι που τελικά η άγρια φύση του δεν ήταν εφικτό να κατασταλεί. Άρπαξε ένα μεγάλο πιστόλι από τη ζώνη του, το όπλισε και το πίεσε στο στήθος μου. (μετφρ. Λέτσιου Παρασκευή)
Εικαστικές δημιουργίες
Η χρήση εικαστικών τεχνών εντάσσεται σε μια ευρύτερη παιδαγωγική που βλέπει την τέχνη ως μέσο βαθύτερης κατανόησης και εσωτερίκευσης της εμπειρίας. Έτσι, με την καλλιτεχνική έκφραση εμπλουτίζεται η μάθηση και καλλιεργείται η αισθητική και συναισθηματική ευαισθησία (Eisner, 2002). Επιπλέον, σύμφωνα με τον Χριστόπουλο (2010), η τέχνη δεν περιορίζεται στην ανάκληση του ιστορικού παρελθόντος, αλλά λειτουργεί μεταπλαστικά, ενσωματώνοντας τη μνήμη μέσα σε νέες μορφές αισθητικής έκφρασης.
Οι εικόνες που ακολουθούν απεικονίζουν σκηνές του βιβλίου και είναι δημιουργίες μαθητών. Αυτές οι εικόνες δεν είναι απλώς σκηνές από ένα βιβλίο, αλλά παράθυρα σε μια εποχή, μια ιστορία και έναν άνθρωπο που περιπλανήθηκε, ταλαιπωρήθηκε και πάλεψε. Κάθε σκίτσο αφηγείται μια ιστορία – από την περιπλάνηση σε ξένους τόπους μέχρι τις σκληρές μάχες που καθόρισαν το ταξίδι του ήρωα.
Η μαθήτρια Μαρία Ανθή Μάντζου Μπήτσικα εμπνεύστηκε από την Αλωση της Πάτρας την οποία ο Στεφανίνης περιγράφει στο βιβλίο του ως ένα σημαντικό γεγονός κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης.

Εικόνα 7

Η πόλη ήταν ένα κρίσιμο πεδίο μάχης, όπου οι ελληνικές δυνάμεις αγωνίστηκαν να απελευθερωθούν από την οθωμανική κυριαρχία. Το σκίτσο απεικονίζει Έλληνες στρατιώτες να κρατούν σπαθιά και μουσκέτα. Είναι ντυμένοι με την παραδοσιακή φουστανέλα και ορμούν στη μάχη. Στην άλλη πλευρά, οι Οθωμανοί στρατιώτες με στολές υποχωρούν και πολεμούν. Στο φόντο διακρίνεται η πόλη της Πάτρας μέσα στο χάος.
Στο δεύτερο έργο η ίδια μαθήτρια εμπνεύστηκε από τις περιπλανήσεις του ήρωα σε ξένους τόπους. Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, ο Στεφανίνης ήρθε σε επαφή με διάφορους πολιτισμούς, συμπεριλαμβανομένων των Βεδουίνων Αράβων. Παρατήρησε τις παραδόσεις τους και έμαθε να κινείται σε ξένες χώρες με προσοχή και προσαρμοστικότητα.
Στο σκίτσο ο ήρωας παρουσιάζεται με φθαρμένα ρούχα ταξιδιώτη, να περπατά μπροστά μετά τη συνάντησή του με τους Βεδουίνους. Οι Άραβες στο βάθος έχουν στήσει καταυλισμούς και σκηνές και ξεκουράζονται μαζί με τις καμήλες τους, ντυμένοι με ρέοντα ρούχα και συγκεντρωμένοι γύρω από μια φωτιά. Η επιβλητική έρημος, με τον ήλιο να δύει, τους περιβάλλει.

εικόνα 8

 

Στο τρίτο έργο της η Μαρία Ανθή Μάντζου Μπήτσικα εμπνέεται από το όνειρο του ήρωα. Ο απώτερος στόχος του Στεφανίνη ήταν να επιστρέψει στο σπίτι του και να ελευθερώσει την οικογένειά του από τη σκλαβιά. Αυτή η σκηνή συμβολίζει την ολοκλήρωση του μακρόχρονου και επώδυνου ταξιδιού του, καθώς και την ανθεκτικότητα του ανθρώπινου πνεύματος.
Ο Στεφανίνης απεικονίζεται γονατιστός, να αγκαλιάζει την οικογένειά του, ενώ ένα μικρό πλήθος συγκινημένων χωρικών παρακολουθεί τη σκηνή σε ένα μικρό χωριό, ίσως την πατρίδα του Στεφανίνη

Εικόνα 9

Το επόμενο έργο από τη μαθήτρια Μάγια Παγώνη  απεικονίζει  το τέλος της βίας και την ένταση της απελευθέρωσης. Η δημιουργός του εμπνεύστηκε από την περιγραφή της μεταμφίεσης του ήρωα για να περάσει με ασφάλεια από τη σκλαβιά στην ελευθερία.

Εικόνα 10Ακολουθεί έργο από την ίδια δημιουργό εμπνευσμένο από το σύνολο του βιβλίου με έμφαση στη βίαιη και μετ΄ εμποδίων πορεία του ήρωα. Ο δρόμος του ήταν βαμμένος με αίμα αλλά η προσπάθεια του αέναη.

Εικόνα 11Στο επόμενο έργο, που φιλοτέχνησε η μαθήτρια Κωνσταντίνα Ειρήνη Κωνσταντή, πηγή έμπνευσης αποτέλεσαν ο φόβος και η ελπίδα για τη σωτηρία του ήρωα μέσα από την αλληλεγγύη των συνανθρώπων σε σκληρές εποχές βίας.

Εικόνα 12

Συνοψίζοντας, μέσα από αυτές τις την οπτικές προσεγγίσεις, οι εικόνες ζωντανεύουν τις σκηνές του βιβλίου, προκαλώντας έντονα συναισθήματα και προσφέροντας ένα ταξίδι μέσα από τη γαλήνη, τον τρόμο και την ανθρώπινη αντοχή.
Συνθέσεις δημιουργικής γραφής
Η δημιουργική γραφή, χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο ενσυναίσθησης, προσωπικής έκφρασης και αναστοχασμού. Σύμφωνα με τη θεωρία της παιδαγωγικής της δημιουργικότητας (Graves, 1983), η αφήγηση μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά και αναστοχαστικά, ενθαρρύνοντας τη σύνδεση προσωπικού και συλλογικού βιώματος.
Έτσι, λοιπόν, συνθέσαμε πρωτότυπα κείμενα, εμπνευσμένα από την ιστορική μαρτυρία του Στεφανίνη, που αφορούν στην μετέπειτα ζωή του ήρωα, όπως εμείς την φανταστήκαμε.
Τα κείμενα μας αυτά αναδεικνύουν θέματα όπως:
• Η βία και οι συνέπειές της.
• Η αντοχή απέναντι στις δυσκολίες.
• Η ελπίδα ως αντίβαρο στη σκληρότητα των καιρών.
Παρακάτω παραθέτουμε δύο από τα κείμενα δημιουργικής γραφής στην αγγλική γλώσσα που αποτυπώνουν δύο διαφορετικές εκβάσεις της ιστορίας και τις συνέθεσαν οι συμμαθητές μας:
It was a gloomy night, Joseph was traveling back to Greece filled with joy since he got the news about Greece’s victory. After all those years he still had hope that he would find again his family. Stepping into his village he was mortified. Greece had won… but at what cost? Everything was blown up and destroyed… not a single soul was there… His heart was shattered, all these months he saved up, all his effort to get in the ship, all the hardship he went through was for nothing? It can’t be.
Since then, Joseph spent his restless nights thinking of a plan to find his family. I mean since he got home he had access to his father’s safe that he had so tenaciously protected. After a lot of thought, he decided that the best option was to find some distant relatives he knew for a fact that they lived in Athens to ask them if they had any idea what had happened to his family.
When he arrived to Athens, his aunt welcomed him and sat down with him for a cup of coffee. They were both very emotional, but he could see the dread in her eyes.
They started talking and he finally dropped the big question: where was his family? That was when the aunt broke the news to him that his father had passed away and his mother and sisters were forced to marry a Turkish soldier, who took them back to his country.
Joseph was filled with anger and sadness and swore to find his remaining family. He started organizing his new plan, and the adventures continue… (Αγάπη Μέτσικα)
Η δεύτερη ιστορία είναι η ακόλουθη:
After the end of the war, Joseph returned to Greece, to his family home, now ruined, dusted, and salvaged. Nothing remained of his father’s fortune; it was an empty, both figuratively and literally, destroyed house. He realized there was nothing left for him anymore, and so he left.
Although he didn’t know where to look, he searched tirelessly for many years, asking everyone, but he was unable to find anything, and eventually, he gave up. He was poor, homeless, and hungry, so he needed a job. After a bit of searching, he managed to find a job at a small port near Alexandroupoli.
Many sailors, merchants, and fishermen had their boats on the docks, telling stories and legends of the sea that never impressed him because they were nothing compared with the horrors he had seen, so he never paid much attention. (Χρήστος Μάντζιος)
Σε κάποιες ιστορίες που συνέγραψαν οι συμμαθητές μας ο Στεφανίνης μετά από χρόνια στην Αμερική, επιστρέφει στην Ελλάδα αναζητώντας ξανά την οικογένειά του. Σε ορισμένες ιστορίες, καταφέρνει να επανενωθεί μαζί τους και να βοηθήσει στην αποκατάσταση της ζωής τους. Σε άλλες, δεν τους βρίσκει ποτέ και αφιερώνεται στην υποστήριξη προσφύγων και στην ανοικοδόμηση του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους. Κάποιες αφηγήσεις τον παρουσιάζουν να βρίσκει νέους συμμάχους ή να δημιουργεί νέα οικογένεια στην Αμερική. Υπάρχουν, επίσης, ιστορίες όπου ο Στεφανίνης αφού αποτυγχάνει να επανενωθεί με την οικογένεια του, καταλήγει μόνος ή εργαζόμενος για την επιβίωση του. Σε κάθε περίπτωση, η ζωή του σημαδεύεται από την απώλεια αλλά και τη μαχητικότητα και την ελπίδα.

Εικόνα 13Εικόνα 7 : Μόνος… ( Η εικόνα δημιουργήθηκε χρησιμοποιώντας το Chat GPT. Η εικόνα δημιουργήθηκε ως απάντηση στην παρακάτω προτροπή: «Δημιούργησε μια εικόνα σκίτσο με βάση το κείμενο: After the end of the war, Joseph returned to Greece, to his family home, now ruined, dusted, and salvaged. Nothing remained of his father’s fortune; it was an empty, both figuratively and literally, destroyed house, το οποίο αναφέρεται στην εποχή του 1829.») 

Συμπεράσματα
Στο σύνολό της η εργασία μας επιχείρησε να χρησιμοποιήσει την ιστορική μνήμη για να εμπνεύσει τη δημιουργικότητα, βοηθώντας μας να αναπτύξουμε ενσυναίσθηση μέσω της εικαστικής τέχνης, της μετάφρασης και της δημιουργικής γραφής και να κατανοήσουμε τη βία ως ένα πολυδιάστατο φαινόμενο. Η ιστορική μαρτυρία του Στεφανίνη αποτέλεσε για μας το έναυσμα για καλλιτεχνική έκφραση και για μια βαθύτερη κριτική θεώρηση της έννοιας της βίας.
Συνοψίζοντας, η εργασία μας βοήθησε να αποκτήσουμε πολύτιμες εμπειρίες και να καλλιεργήσουμε τις γλωσσικές και καλλιτεχνικές μας δεξιότητες αλλά και την κριτική μας σκέψη μέσω μιας πολύπλευρης και διαθεματικής προσέγγισης. Όσον αφορά στην έννοια της βίας, αντιληφθήκαμε τη σκληρότητα μιας ολόκληρης εποχής, μέσα από την αφήγηση η οποία εστίασε στη βία, τη σκλαβιά και τις κοινωνικές ανισότητες. Βρήκαμε ιδιαίτερα συγκλονιστικές τις σκηνές βασανιστηρίων, τις διώξεις λόγω θρησκευτικής ταυτότητας, τις περιγραφές των μαχών και των ναυμαχιών και την απάνθρωπη μεταχείριση αμάχων, ειδικά γυναικών και παιδιών. Οι εμπειρίες του ήρωα ανέδειξαν τον θρησκευτικό φανατισμό και τις κοινωνικές αδικίες. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι αν και οι σύγχρονες μορφές της βίας έχουν αλλάξει, η ωμή πραγματικότητα των πολέμων παραμένει διαχρονική. Επομένως, η ιστορική αφήγηση προσφέρει αφορμή για προβληματισμό για τις συνέπειες της ανθρώπινης σκληρότητας και η κριτική θεώρηση της σύγχρονης πραγματικότητας μας υπενθυμίζει ότι η βία δυστυχώς συνεχίζεται, έστω και με διαφορετικά μέσα, ακόμη και σήμερα.
Αναφορές
Θεοφιλίδης, Χ. (2004). Διαθεματική προσέγγιση της διδασκαλίας. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.
Παραφέστα, Σ., & Σμυρναίος, Α. Λ. (2020). “Ωχ! πάλι Ιστορία;”: Διερευνώντας την
πλήξη στη διδασκαλία της Ιστορίας. Επιστήμες Αγωγής, 2020 (1), 94-111.
Τσαρουχάς, Ν. Θ. (2020). Η δημιουργική γραφή στην εκπαίδευση: πεδία εφαρμογών, τρόποι δράσεων και σύγχρονες-καινοτόμες εκπαιδευτικές πρακτικές. Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης, 1, 137-145.
Χριστόπουλος, Δ. (2010). Ιστορία και Δημιουργία: Οι συλλογικές μνήμες στην ελληνική τέχνη. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο.
Assmann, J. (2011). Cultural memory and early civilization: Writing, remembrance, and political imagination. Cambridge University Press.
Colina, S. (2003). Translation teaching: From research to the classroom. McGraw-Hill.
Eisner, E. (2002). The Arts and the Creation of Mind. Yale University Press.
Graves, D. H. (1983). Writing: Teachers and children at work. Heinemann.
Johnson, D. W., & Johnson, R. T. (1999). Learning together and alone: Cooperative, competitive, and individualistic learning (5th ed.). Allyn & Bacon.
Kiraly, D. (2000). A social constructivist approach to translator education: Empowerment from theory to practice. Routledge.
Stephanini, J. (1829). The personal narrative of the sufferings of J. Stephanini. New York: Vanderpool & Cole, Printers.
Zembylas, M. (2007). Emotional Capital and Education: Theoretical Insights from Bourdieu. British Journal of Educational Studies, 55 (4), 443–463.